آشنایی با ۴ رمان کلاسیک چین؛ ستون‌های ادبی ادبیات شرق دور

ادبیات داستانی کلاسیک چین یکی از گنجینه‌های ادبی بزرگ دنیاست که به‌خاطر دشواری زبان چینی و حجم بسیار بزرگ این آثار، هنوز آنطور که باید و شاید مورد اکتشاف قرار نگرفته، ولی تاثیر آن در انواع‌ آثار شرقی پرطرفدار دیده می‌شود: از سریال‌های تاریخی کره‌ای گرفته تا مانگاهای فانتزی. از بین آثار چهار رمان هستند که یک سر و گردن از بقیه‌ی آثار ادبی چینی بالاتر هستند و رسماً با عنوان چهار رمان بزرگ کلاسیک چین (Four Great Classical Novels of Chinese Literature) شناخته می‌شوند. این چهار رمان به قرار زیر هستند:

• لب آب (Water Margin) که با نام یاغیان مرداب (The Outlaws of the Marsh) نیز شناخته می‌شود – اثری از شی نائی نان – انتشاریافته در قرن ۱۴ میلادی – در دهه‌ی ۶۰ سریالی اقتباسی از این اثر با عنوان «جنگجویان کوهستان» از شبکه ۱ پخش شد
• رومنس سه پادشاهی (Romance of the Three Kingdoms) – اثری از لو گوان ژانگ – انتشاریافته در قرن ۱۴ میلادی – در دهه‌ی ۶۰ سریالی اقتباسی از این اثر با عنوان «افسانه‌ی سه برادر» از شبکه ۲ پخش شد
• سفر به غرب (Journey to the West) – اثری از وو چنگ‌نن – انتشاریافته در در قرن ۱۶ میلادی – از این کتاب ترجمه‌ای با نام «سیر باختر» با ترجمه‌ی شهرنوش پارسی‌پور منتشر شده است
• رویای تالار سرخ (Dream of the Red Chamber) – اثری از سائو شچین – انتشاریافته در قرن ۱۸ میلادی – نسخه‌ی خلاصه‌شده‌ای از رمان با عنوان «رویای خانه‌ی سرخ» با ترجمه‌ی محمد حسین آریا منتشر شده است

هرگاه که نویسنده‌های غربی نیاز به بینش جدید و تازه‌سازی ادبیات معاصر خود داشته باشند، به دانته و شکسپیر و نویسنده‌های بزرگ گذشته‌یشان رجوع می‌کنند؛ در مشرق‌زمین نیز این چهار رمان برای نویسندگان معاصر کارکردی مشابه دارند. به امید روزی که ترجمه‌ای باکیفیت و کامل (و با پاورقی‌های مفصل!‌) از هر چهار اثر منتشر شود تا ما هم بتوانیم از این گنجینه‌ی ارزشمند بهره‌مند بشویم.

زمینه‌ی تاریخی چهار رمان بزرگ

این چهار رمان در دوره‌ی حکومت سلسله‌ی مینگ (۱۳۶۸ تا ۱۶۴۴ میلادی) و سلسله‌ی چینگ (۱۶۴۴ تا ۱۹۱۲ میلادی) منتشر شدند. این چهار اثر ستون ادبیات چین به حساب می‌آیند و حوزه‌ی تاثیرشان از اساطیر ژاپن و کره تا اساطیر هند دیده می‌شود. تالیف این چهار اثر نوید ظهور فرم ادبی «رمان» را در چین داد و به سلطه‌ی مطلق آثار فلسفی و شعر در چین پایان داد. گستردگی رمان به نویسندگان این آثار اجازه داد تا تاریخ و اسطوره را با هم ترکیب کنند و در قالب خطوط روایی قابل‌دسترس‌تر و آسان‌خوان‌تر برای مردم تعریف کنند. برای همین این آثار نماد رواج محدود، ولی قابل‌توجه دموکراسی در ادبیات بودند. بزرگ‌ترین نشانه از این دموکراسی‌سازی استفاده شدن از چینی عامیانه در متن رمان‌ها بود، چون تا پیش از این آثار تمام متون ادبی در سلطه‌ی کامل چینی کلاسیک قرار داشتند.

غیر از این موارد، این آثار نشان دادند که رمان فرمی مناسب برای تعریف قصه‌ای چندصدایی، یا بیان کردن وقایع از دید چند نفر با زاویه‌های دید مختلف است. همچنین فرم رمان بستری مناسب برای استفاده از آیرونی (Irony) یا کنایه فراهم کرد. این دو عامل باعث شدند که صدای طبقات مختلف مردم چین ابراز شود و در بستر رمان طبقه‌ی حاکم مورد انتقاد قرار بگیرد، انتقادهایی که پیش از این در نطفه خفه می‌شدند.

لب آب

لب آب، انتشاریافته در قرن ۱۴ میلادی، اولین رمان منتشرشده از بین چهار رمان کلاسیک چین بود و در آن سبک نوشتاری عامیانه/محلی‌ای ابداع شد که رمان‌های بعدی نیز از آن پیروی کردند. عنوان رمان به شکل‌های مختلف ترجمه شده است: یاغیان مرداب، هر مردی برادر است، مردان مرداب، مرداب‌های کوه لیانگ. با این‌که درباره‌ی هویت مولف اثر تردید وجود دارد، ولی بیشتر صاحب‌نظران آن را به شی نائی نان (Shi Nai’an)، نویسنده‌ای از شهر سوژو، نسبت می‌دهند. این رمان در سلسله‌ی سونگ (Song Dynasty) (۹۶۰ تا ۱۲۷۹ میلادی) واقع شده و داستان گروهی از یاغیان را روایت می‌کند که در نهایت برای مبارزه با متجاوزان خارجی به خدمت امپراتور درمی‌آیند.

این داستان از زندگی یاغی‌ای واقعی به نام سونگ جیانگ (Song Jiang) الهام گرفته شده که در قرن دوازهم از امپراتور شکست خورد و دار و دسته‌ی ۳۶ یاغی‌ای که تحت خدمت او بودند به بخشی از فولکلور چین تبدیل شدند. این قصه‌های فولکلور باعث شدند که سونگ جیانگ و دار و دسته‌اش بین مردم به افسانه تبدیل شوند و اقتباس‌های دراماتیک و بازگویی‌های پرینت‌شده‌ی قصه‌یشان بین مردم پخش شود.

این اقتباس‌ها و بازگویی‌ها همه زمینه‌سازی‌ای برای نوشته شدن لب آب بودند. این رمان بسیاری از حکایت‌های مختلف درباره‌ی سونگ جیانگ را فشرده و با هم ترکیب کرد. عده‌ای دلیل موفقیت رمان را به تصویرسازی‌های آیرونیک آن از شکایت‌های رایج علیه طبقه‌ی حاکم نسبت دادند. تصویرسازی رمان از قیام یاغیان برای مردم زمانه و نفرتی که نسبت به سلسله‌ی مینگ حس می‌کردند بسیار ملموس بود و به‌خاطر همین برای مدتی انتشار رمان قدغن شد، چون اولیاءامور فکر می‌کردند که مبلغ فتنه و اغتشاش است. این رمان اقتباس‌های مدرن زیادی داشته است و هنوز هم به‌خاطر داستان کهن‌الگویی‌ای که درباره‌ی شورش، سرکوب و چاپلوسی تعریف می‌کند، از اهمیت برخوردار است.

سفر به غرب

سفر به غرب، نوشته‌ی وو چنگ‌نن (Wu Cheng’en)، در قرن ۱۶، شاید تاثیرگذارترین رمان بین چهار رمان کلاسیک باشد و بدون‌شک مشهورترین اثر ادبی چینی خارج از مرزهای چین است. این داستان درباره‌ی سفر زیارتی راهب بودایی شوانگ‌زانگ (یا هیوان‌تسانگ) (Xuanzang) به هندوستان و سفرهای مرتبط او در استان‌های غربی چین به‌همراه سه شاگردش است. با این‌که ایده‌ی کلی داستان بر پایه‌ی بوداییسم بنا شده است، ردپایی از داستان‌های فولکلور چینی، اساطیر چین و مکاتبی چون همه‌خدایی (Pantheism) و دائوئیسم (Taoism) نیز در متن رمان یافت می‌شود و این تنوع فرهنگی در کنار شخصیت‌ها و موجودات متنوع و خیال‌انگیز داستان باعث شده‌اند که با داستانی حقیقتاً همه‌جانبه و گسترده طرف باشیم.

از بین شخصیت‌های متنوع می‌توان به شیاطین (Demons) مختلفی که شوانگ‌زانک در طول سفرهایش با آن‌ها برخورد می‌کند، و انواع مختلفی روح‌های حیوانی که خود را به شکل انسان درمی‌آورند، اشاره کرد. از بین روح‌های حیوانی می‌توان به سه شاگرد مذکور اشاره کرد که با شکل میمون، خوک و غول رودخانه (River Ogre) شناخته می‌شوند و همچنان که سعی دارند بابت گناهان گذشته‌یشان توبه کنند، بین آن‌ها و شوانگ‌زانگ پیوندی ناگسستنی برقرار می‌شود. آرتور ویلی (Arthur Waley) یکی از نخستین ترجمه‌های انگلیسی و ناکامل رمان را با نام میمون (Monkey) انجام داد. این ترجمه به‌کل به ماجراجویی‌های این شخصیت – یعنی میمون ماجرا – اختصاص داده شده بود و بسیاری از اقتباس‌هایی که از رمان انجام شدند هم همین راه را در پیش گرفتند. به‌طور کلی این میمون، که با نام پادشاه میمون (Monkey King) و سان ووکانگ (Sun Wukong) شناخته می‌شود، مشهورترین شخصیت رمان است.

سفر به غرب یکی از نمونه‌های اولیه‌ی سبک شنمو (Shenmo) یا ادبیات خدایان و شیاطین (Gods and Demons) است که همان‌طور که از اسمش پیداست، روی ماجراجویی‌های خدایان و شیاطین مختلف تمرکز دارد و در دوره‌ی سلسله‌ی مینگ نقشی محوری در ظهور ادبیات چینی عامیانه داشت، چون در این دوره بود که بسیاری از حکایت‌های فولکلور با قدمت چند صد ساله برای اولین بار به حالت مکتوب درآمدند و در دسترس عموم قرار گرفتند.

سفر به غرب معروف‌ترین مثال از سبک شنمو است و در چین آنقدر اقتباس‌های مختلف از آن ساخته شده که به پدیده‌ای فراگیر تبدیل شده است. ماندگاری این رمان مدرکی دال بر تحولی است که در ادبیات چین ایجاد کرد. همان‌طور که بسیاری از اساطیر یونان باستان برای اولین بار در آثار هومر مکتوب شدند، سفر به غرب نیز برای اولین بار تصویری مکتوب از اساطیر باستانی چین ارائه داد و تا به امروز گنجینه‌ای قابل‌ارجاع برای این اساطیر باقی مانده است.

رومنس سه پادشاهی

رومنس سه پادشاهی رمانی تاریخی است که به حیله‌گری‌ها و دسیسه‌چینی‌های دوره‌ی سه پادشاهی (The Three Kingdoms Period) تاریخ چین می‌پردازد. این رمان تاریخ، افسانه و اسطوره را با هم ترکیب کرد تا تاریخ پرفرازونشیب این دوره‌ی زمانی را تعریف کند. این داستان حماسی، نوشته‌ی لو گوان ژانگ (Luo Guanzhong) شامل صدها شخصیت است و چندین رشته‌ی داستانی پیچیده را در هم می‌تند تا تجزیه شدن چین به سه قلمروی پادشاهی درگیر جنگ و سپس آشتی و اتحاد دوباره‌ی آن‌ها را به تصویر بکشد. این سه قلمرو سائو وی (Cao Wei)، شو هان (Shu Han) و ووی شرقی (Eastern Wu) نام داشتند.

رومنس سه پادشاهی همچنان محبوبیت خود را در چین حفظ کرده است و تاثیر عمیقی روی هویت ملی چین گذاشته است، چون این داستان بیان‌گر یکی از افسانه‌های بنیادین این ملت است که در تاریخ‌شان زیاد اتفاق افتاده: تجزیه شدن و اتحاد دوباره. باور به ماهیت چرخه‌ای تاریخ به‌اختصار در جمله‌ی آغازین رمان مورد اشاره قرار گرفته است: «یکی از حقایق بدیهی این دنیا این است که جدایی‌های طولانی به اتحاد و اتحادهای طولانی بی‌شک به جدایی ختم خواهند شد.»

پیچیدگی دنیای سیاسی‌ای که رمان به تصویر می‌کشد، در کنار حجم بالا و روایت متراکم آن، باعث شده خواندن آن چالش‌برانگیز باشد. با این حال جایگاه رمان به‌عنوان اثری عمیق محفوظ است و نفوذ آن در ذهنیت سیاسی امروزی چین قابل‌مشاهده است، طوری که شاید از این نظر فقط با تاثیر آثار شکسپیر روی هویت ملی مردم انگلستان قابل‌مقایسه باشد.

رویای تالار سرخ

این رمان که در اواسط قرن هجدهم و در دوران سلطنت سلسله‌ی چینگ نوشته شده، آخرین اثر از بین چهار رمان کلاسیک چین بود که به جایگاهی برجسته دست پیدا کرد. رویای تالار سرخ اثری نیمه خودزیست‌نامه‌ای است که به افول اقتصادی و اخلاقی خانواده‌ی سائو شچین (Cao Xuequin)، نویسنده‌ی رمان، و متعاقباً سلسله‌ی چینگ می‌پردازد.

این رمان به‌خاطر زیبایی و نوآوری‌های فرمی‌اش شناخته می‌شود و به همین خاطر رشته‌ی آکادمیکی مخصوص مطالعه‌ی آن شکل گرفته است. این حوزه قرمزشناسی (Redology) نام دارد و هنوز که هنوز است، موضوع آکادمیک پررونقی در چین است.

این رمان در مقایسه با پیشینیان خود ظرافت‌مندانه‌تر و دقیق‌تر است و تصویر فوق‌العاده پرجزئیاتی از زندگی اشراف در قرن هجدهم چین را به تصویر می‌کشد. تمرکز رمان به‌طور خاص روی توصیف پیچیدگی‌های رسم‌ورسومات اجتماعی در این دنیای پررمز و راز است.

از این نظر رمان گنجینه‌ای ارزشمند برای کسانی است که به فرهنگ چین علاقه دارند و برای خوانندگان بینشی عمیق به دنیای مذهبی، اجتماعی و سیاسی طبقه‌ی اشراف‌زاده‌ی چین فراهم می‌کند. همچنین رمان به جنبه‌های مختلف فرهنگ چین می‌پردازد: از دارو و پزشکی گرفته تا اسطوره و هنر؛ بسیاری از عناصر توصیف‌شده در رمان تا به امروز در فرهنگ چین باقی مانده‌اند و می‌توان اثرشان را در زندگی روزمره‌ی مردم این کشور مشاهده کرد.

منبع: The Culture Trip

انتشار یافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا