تعریف: مغلطه قمارباز موقعی پیش می‌آید که شخصی ادعا کند در موقعیتی که همه چیز به شانس بستگی دارد، با توجه به نتایج قبلی می‌توان نتیجه‌ی فعلی را پیش‌بینی کرد. 

معادل انگلیسی: Gambler’s Fallacy

معادل‌های جایگزین: مغلطه‌ی مونت کارلو، مغلطه‌ی رشد شانس

مثال ۱: 

من پنج بار پشت‌سرهم شیر آوردم. در نتیجه، دفعه‌ی بعد که سکه رو بندازم بالا، احتمالاً خط می‌آرم.  

توضیح: احتمال شیر یا خط آمدن سکه را هر بار باید جدا از دفعات دیگر حساب کرد. هر بار احتمال شیر یا خط آمدن ۵۰/۵۰ است، اهمیتی ندارد دفعات قبل چند بار خط آمده باشد. 

مثال ۲:‌

اریک: من برای لاتاری شماره‌ی ۶، ۱۴، ۲۲، ۳۵، ۳۸، ۴۰ رو انتخاب کردم. تو چی انتخاب کردی؟‌

استیو: من ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶ رو انتخاب کردم. 

اریک: ای خنگ خدا! امکان نداره این شماره‌ها رو اعلام کنن! 

توضیح: وقتی مردم فکر می‌کنند احتمال برنده شدن یک سری شماره‌ی لاتاری خاص از یک سری دیگر بیشتر است، عملاً علم منطق و احتمالات را نادیده می‌گیرند. دلیل چنین طرز تفکری تمایل ذاتی ما به استخراج معنی از الگوهاست. ولی دنیای احتمالات این چیزها سرش نمی‌شود . به خاطر مفهومی به نام خطای هم‌دسته‌سازی (Clustering Illusion)، وقتی ارقام ۱،۲،۳،۴،۵ و ۶ به‌ترتیب در کنار هم قرار می‌گیرند، ما معنایی ویژه برایشان قائل می‌شویم. اما در دنیای احتمالات احتمال درآمدن ۱ و ۶ به‌عنوان رقم اول به یک اندازه است. تنها اثری که اولین رقم انتخاب‌شده روی دومین رقم می‌گذارد، حذف شدن رقم اول از گزینه‌های موجود است، اما شماره‌ی دوم هم هر رقمی ممکن است دربیاید و رقم انتخاب‌شده از هیچ الگوی خاصی پیروی نمی‌کند و معنایی در پی ندارد. 

مثال ۳: 

ماری: من کل پولم رو روی قرمز ۲۱ شرط می‌بندم. 

دلال: مطمئنید که می‌خواید چنین کاری بکنید؟ آخرین دفعه هم قرمز ۲۱ دراومد. 

ماری: نمی‌دونستم! ممنون! پس به جاش سیاه ۱۵ رو انتخاب می‌کنم. باورم نمی‌شه داشتم چنین اشتباه بزرگی مرتکب می‌شدم! 

توضیح: دلال (یا هرکسی که کارش چرخاندن چرخ رولت است) باید فهمیده‌تر از این حرف‌ها باشد. ایستادن چرخ روی قرمز ۲۱ هیچ تاثیری روی چرخش جدید ندارد. احتمال ایستادن چرخ روی قرمز ۲۱ با سیاه ۱۵ به یک اندازه است. شاید اگر چرخ دوبار پشت سر هم روی رقم و رنگی یکسان بایستد، کمی «عجیب» به نظر برسد، ولی در دنیای احتمالات از این اتفاقات پیش می‌آید. 

استثنا: اگر چیزی تصادفی به نظر برسد، ولی واقعاً اینطور نباشد – مثلاً تاس دست‌کاری‌شده – در این صورت می‌توان با توسل به نتایج پیشین نتایج آتی را پیش‌بینی کرد. 

راهنمایی: اگر می‌خواهید قمار کنید، به قصد تفریح این کار را انجام دهید، نه پول درآوردن. اگر هم خواستید پای پول را وسط بکشید، فقط روی پولی شرط ببندید که از دست رفتنش آسیب جدی بهتان وارد نکند و بود و نبودش برایتان مهم نباشد. یادتان باشد، وقتی در کازینو هستید، شانس با شما یار نیست. 

منابع: 

Tversky, A., & Kahneman, D. (1974). Judgment under Uncertainty: Heuristics and Biases. Science, 185(4157), 1124–۱۱۳۱. https://doi.org/10.1126/science.185.4157.1124

ترجمه‌ای از: 

Logically Fallacious

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

تعریف: مغلطه خوک جدری موقعی پیش می‌آید که شخصی فرض کند شخصی که از گروه جدا افتاده، راه را گم کرده است، در حالی‌که شاید شخص جدا افتاده از گروه تنها کسی باشد که در مسیر درست قرار دارد. 

معادل انگلیسی: Gadarene Swine Fallacy

الگوی منطقی: 

شخص X از گروه جدا افتاده است. 

بنابراین شخص X در گمراهی به سر می‌برد. 

مثال ۱: 

چرا دختر شما نمی‌تونه مثل دخترای دیگه صف بایسته؟‌

توضیح:‌ پیش‌فرض گوینده این است که «دخترای دیگه»‌ دارند کار درست را انجام می‌دهند. درستی این پیش‌فرض را باید با منطق و مدرک نشان داد. 

مثال ۲: 

مردم بسیاری در طول تاریخ با انجام دادن کار درست و اخلاقی که در دوره‌ی خودشان کار غیراخلاقی یا غیرقانونی به شمار می‌آمد، انقلاب به پا کردند. نمونه‌اش رزا پارکس. 

استثنا:‌

درست است که فرض «در اشتباه بودن» شخص جدا از گروه اشتباه است، ولی فرض «در اشتباه بودن‌»‌ گروه هم به همان اندازه غلط‌انداز است. از لحاظ آماری گزینه‌ی محتمل‌تر در اشتباه بودن شخص جداافتاده است، اما باید پیش از رسیدن به نتیجه‌ای قطعی مدرک ارائه کرد. 

منابع: 

Laing, R. D. (1990). The Politics of Experience and The Bird of Paradise. Penguin Books Limited.

ترجمه‌ای از: 

Logically Fallacious

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

تعریف: مغلطه فرضیه‌ی نامحتمل موقعی پیش می‌آید که شخصی که برای توضیح مساله‌ای، فرضیه‌ای عجیب (نامحتمل) را به‌عنوان جواب مطرح کند، بدون این‌که قبلش جواب‌های منطقی‌تر را بررسی کرده باشد. 

معادل انگلیسی: Far-Fetched Hypothesis

مثال ۱: 

ست: کلید من تو جیب کت تو چی کار می‌کنه؟‌

ترنس:‌ به خدا نمی‌دونم. ولی یه فرضیه دارم. دیشب یه اسب تک‌شاخ داشت توی محله یورتمه می‌رفت. لپرکان‌های محله از این مهمون ناخونده‌ی مزاحم خوششون نیومد، برای همین پری‌ها رو فرستادن تا اسب تک‌شاخ رو فراری بدن. پری‌ها کلید تو رو برداشتن و انداختن رو کله‌ی اسب تک‌شاخ. اون هم ترسید و برگشت به همون‌جا که ازش اومده بود. بعدش پری‌ها کلید تو رو برگردوندن، ولی به اشتباه انداختنش توی جیب کت من. 

توضیح: برای فرضیه‌سازی بی‌شمار احتمال وجود دارد، ولی تعداد احتمال‌هایی که از لحاظ منطقی ممکن هستند به مراتب کمتر است. نادیده گرفتن احتمال‌های ممکن (از لحاظ منطقی) نشانه‌ای از تفکر مغلطه‌آمیز است. در این مثال، فرضیه‌ی منطقی‌تر این است که ترنس دارد دروغ می‌گوید. با در نظر داشتن این پیش‌فرض می‌توان عمیق‌تر درباره‌ی موضوع فکر کرد. حقیقت جایی بین دروغ گفتن ترنس و فرضیه‌ی دخالت موجودات خیالی نهفته است. 

مثال ۲: 

رنگین‌کمان نماینده‌ی بیعتی ویژه یا وعده‌ی محافظت در برابر سیلی دیگر در مقیاس جهانی‌ست. شاید نوح اولین کسی باشد که رنگین‌کمان را در آسمان دید (سفر پیدایش – ۱۷ – ۹:۸) برای این‌که از تابش نور خورشید روی قطرات درشت باران رنگین‌کمان پدید آید، هوا باید شدیداً ابری باشد. پیش از سیل، به احتمال زیاد هوا خوب بود. 

(Donald B. DeYoung, Weather and The Bible, Grand Rapids, Eerdmans, 1992, pp. 112,113).

توضیح: مثال بالا تلاش یکی از معتقدان نظریه‌ی آفرینش‌گرایی زمین جوان (Young Earth Creationism) برای به تصویر کشیدن کتاب سفر پیدایش به‌عنوان حقیقتی تفسیرناپذیر و تاریخی است. ولی خب این مغلطه توضیحی کسل‌کننده دارد: کتاب سفر پیدایش کتاب علمی نیست؛ قرار نیست به‌عنوان متنی تاریخی با معنی تحت‌اللفظی خوانده شود. 

استثنا: اگر توضیحات منطقی‌تر و پیش‌پاافتاده‌تر قابل رد کردن باشند، می‌توان به فرضیات عجیب‌تر روی آورد و بررسی‌شان کرد. 

منابع: 

Dennett, D. C. (2006). Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon. Penguin.

ترجمه‌ای از: 

Logically Fallacious

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

تعریف: مغلطه معادل‌سازی جعلی موقعی اتفاق می‌افتد که شخصی ادعا کند دو استدلال کاملاً متضاد از لحاظ منطقی با هم قابل جایگزینی هستند، در حالی‌که واقعاً اینطور نباشد. این مغلطه اغلب موقعی پیش می‌آید که وجه شباهت بین دو مورد مقایسه‌شده از لحاظ مقیاس یا سادگی/پیچیدگی قابل‌مقایسه نباشد یا برای منطقی جلوه دادن مقایسه عوامل مهمی نادیده گرفته شده باشند. 

معادل انگلیسی: False Equivalence

الگوی منطقی: 

مورد ۱ و مورد ۲ هردو ویژگی A را دارند. 

بنابراین مورد ۱ و ۲ با هم یکسان هستند. 

مثال ۱: 

بر اثر حمله‌ای نظامی که دستورش را رییس‌جمهور پتوتی صادر کرد، شهروندان زیادی کشته شدند. او با جنایتکاران جنگی دیگر هیچ تفاوتی ندارد و جایش وسط زندان است! 

توضیح:‌

وجه شباهت بین رییس‌جمهور پتوتی و جنایتکاران جنگی این است که بر اثر تصمیمات‌شان شهروندان عادی کشته شدند. با این حال، شرایطی که این تصمیم در آن گرفته شده، میزان دخالت شخصی که دستور را صادر کرده و نیت پشت آن همه از اهمیت برخوردارند و نادیده گرفتن این عوامل به نتیجه‌گیری‌ای اشتباه و غیرمنصفانه و استدلالی مغلطه‌آمیز منجر می‌شود. 

مثال ۲: 

طبق متمم دوم قانون اساسی آمریکا، شهروندان آمریکایی باید حق مالکیت زیردریایی‌های اتمی را داشته باشند. 

توضیح:‌ 

نکته‌ی اول: متمم دوم موقعی نوشته شد که زیردریایی اتمی اصلاً وجود نداشت. در آن دوره درک انسان‌ها از «اسلحه» با درک ما از این واژه فرق داشت. 

نکته‌ی دوم: شاید بتوان زیردریایی اتمی را هم اسلحه حساب کرد،‌ ولی در مقیاسی کاملاً متفاوت. این مثال نمونه‌ی خوبی برای درک تمایز بین توجیه قانونی و توجیه منطقی است (به مغلطه‌ی «توسل به قانون»‌ (۵۲) رجوع کنید). 

استثنا: این مغلطه هم مثل بیشتر مغلطه‌های دیگر طیف‌محور است، نه نوع‌محور. می‌توان سر بزرگی و کوچکی مقیاس شباهت بحث کرد. ممکن است بعضی افراد در توصیف میزان شباهت اغراق کنند و ادعا کنند مغلطه اتفاق افتاده است، در حالی‌که اینطور نباشد و واقعاً شباهت منطقی بین دو مورد وجود داشته باشد. 

منابع: 

مغلطه‌ای رایج در اینترنت. منبع آکادمیک برای آن یافت نشد.

ترجمه‌ای از:

Logically Fallacious

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

تعریف: مغلطه دوگانگی جعلی موقعی اتفاق می‌افتد که شخصی دو انتخاب پیش روی طرف مقابل قرار دهد، در حالی‌که یا انتخاب‌های بیشتری موجود است، یا طیف وسیعی از انتخاب‌های ممکن بین دو گزینه‌ی مطلقی که ارائه شده موجود باشد. دوگانگی‌های جعلی معمولاً با عبارت «یا این یا اون» مطرح می‌شوند، ولی ممکن است گاهی از طریق حذف گزینه نیز اتفاق بیفتند. یکی از دگرگونی‌های آن سه‌گانگی جعلی (False Trilemma) است. در سه‌گانگی جعلی سه گزینه مطرح می‌شوند، در حالی‌که گزینه‌های بیشتری موجود است. 

معادل انگلیسی: False Dilemma

معادل‌های جایگزین: مغلطه‌ی یا همه یا هیچی، مغلطه‌ی یا این یا اون، تفکر دوگانه، مغلطه‌ی انتخاب جعلی، مغلطه‌ی جایگزین‌های جعلی، تفکر مطلق‌گرا، دوشاخگی، حذف میانه، عدم رعایت اعتدال، قطب‌زدگی

الگوی منطقی: 

یا X صحیح است یا Y. 

یا X صحیح است، یا Y یا Z. 

مثال (ارائه‌ی دو گزینه): 

تو یا با خدا هستی یا ضد خدا. 

توضیح: همان‌طور که اوبی‌وان در اپیزود ۳ جنگ ستارگان گفت‌: «فقط یک سیث مطلق‌گرایانه فکر می‌کنه!» باید این نکته را هم در نظر داشت که بعضی افراد اصلاً به خدا اعتقاد ندارند که بخواهد با او باشند یا ضد او. 

مثال (حذف گزینه): 

من فکر می‌کردم تو آدم خوبی هستی، ولی امروز نیومدی کلیسا. 

توضیح: پیش‌فرض گوینده این است که کسی که نمی‌رود کلیسا، آدم بدی‌ست. البته آدم‌های خوبی که به کلیسا نمی‌روند هم وجود دارند و حتی آدم‌های خوبی که دائم به کلیسا سر می‌زنند، ولی شاید در آن روز خاص دلیل موجهی برای غیبت داشته باشند. 

استثنا: پیش می‌آید که گاهی تعداد گزینه‌های موجود واقعاً کم باشد. مثلاً‌ اگر بستنی‌فروش فقط بستنی وانیلی و شکلاتی داشته باشند، درخواست کردن بستنی با طعم‌های دیگر از او وقت‌تلفی‌ست. 

همچنین اگر گزینه‌های دیگر موجود باشند، ولی شما این گزینه‌ها را به‌عنوان گزینه‌های موجود ارائه نکنید،‌ مغلطه‌ای اتفاق نمی‌افتد. 

مثال: 

مامان: بیلی، وقت خوابه. 

بیلی: می‌شه بیدار بمونم و یه فیلم تماشا کنم؟‌

مامان: یا باید همین الان بری بخوابی،‌ یا نیم ساعت کتاب بخونی. 

بیلی: این دوگانگی جعلیه. 

مامان: نه، نیست. بیا کتاب بو بنت رو بخون تا بفهمی چرا. 

بیلی:‌ خیلی عجیبه. گفتگوی ما یکی از مثال‌های توی کتابه! 

راهنمایی:‌ حواس‌تان به دوگانگی‌های جعلی باشد، چه آن‌هایی که بقیه پیش رویتان قرار می‌دهند، چه آن‌هایی که خودتان برای خودتان تعیین می‌کنید. 

نکته:‌ در انگلیسی False Dilemma و False Dichotomy با هم تفاوت معنایی جزئی دارند. Dilemma عموماً به دو انتخابی اشاره دارد که هر دویشان به یک اندازه ناخوشایند هستند. Dichotomy از دو گزینه‌ی متضاد با یکدیگر تشکیل شده است. این تفاوت عموماً در کاربرد عمومی نادیده گرفته می‌شود، ولی اهمیت دارد. 

منابع: 

Moore, B. N., & Parker, R. (1989). Critical thinking: evaluating claims and arguments in everyday life. Mayfield Pub. Co.

ترجمه‌ای از:

Logically Fallacious

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا