شناسنامه‌ی انیمه‌ی وایولت اورگاردن

سازنده: کانا آکاتسوکی (نویسنده‌ی لایت‌ناولی که انیمه از آن اقتباس شده)
صداپیشگان: یوئی ایشیکاوا، دایسوکه نامی‌کاوا، تاکِهیتو کویاسو
خلاصه داستان: دختر سربازی که از لحاظ احساسی سرد است، پس از پایان جنگ به‌عنوان نامه‌نویس زندگی‌ای جدید را از سر می‌گیرد. در جریان نامه نوشتن برای دیگران او سعی می‌کند احساسات خود را درک کند و به معنی آخرین جمله‌ای که مافوقش به او گفت پی ببرد.
امتیاز imdb به انیمه: ۸.۵ از ۱۰
امتیاز متاکریتیک: ندارد

وایولت اورگاردن (Violet Evergarden) انیمه‌ای است که تکلیفش با خودش و مخاطبش مشخص است: این انیمه درباره‌ی احساسات است و هدف کلی آن نیز خلق لحظاتی است که از لحاظ احساسی تاثیرگذار باشند. اگر قلب‌تان از جنس سنگ است و حس همذات‌پنداری را یکی از احساسات زائد بشری می‌دانید، احتمالاً وایولت اورگاردن چیزی برای عرضه به شما نخواهد داشت.

درجه‌ی بالای احساس‌گرایی که در وایولت اورگاردن شاهدش هستیم، به همان شدتی است که انیمه – به‌عنوان یک مدیوم – به آن معروف است و به‌ندرت می‌توان در آثار غربی احساس‌گرایی را تا این حد عریان و در مرکز توجه مشاهده کرد. این همیشه یکی از امتیازهای سازندگان انیمه نسبت به همتایان غربی‌شان بوده است. انگار همیشه برای ژاپنی‌ها راحت‌تر بوده تا صحنه‌هایی خلق کنند که انگار هدف‌شان چیزی نیست جز درآوردن اشک مخاطب، در حالی‌که اگر از تکنیک‌های بصری، صوتی و روایتی انیمه در آثار غیرژاپنی استفاده شود، آن اثر متهم به سانتی‌مانتالیسم و گول‌زنی احساسی (Emotional Manipulation) خواهد شد.

این ویژگی انیمه – یعنی احساس‌گرایی شدید آن – به‌طور کامل در وایولت اورگاردن جاری است. بستگی به انتظاری که از انیمه دارید، این می‌تواند یک نقطه‌ضعف یا نقطه‌قوت باشد. ولی به‌هرحال اگر وایولت اورگاردن را به‌طور کامل تجربه کنید – انیمه شامل ۱۳ اپیزود ۲۳ دقیقه‌ای، یک OVA نیم‌ساعته و دو فیلم سینمایی است – بعید است که در هیچ نقطه از لحاظ احساسی تحت‌تاثیر قرار نگیرید. این تاثیر احساسی، بسته به خلق‌وخوی خودتان، ممکن است از اشک‌آلود شدن چشم‌ها در دو سه لحظه تا هق‌هق‌ گریه کردن در لحظه‌های بسیار متغیر باشد.

با این حال، وایولت اورگاردن از آن انیمه‌ها نیست که از همان اول شما را در خود غرق کند. برای شخص من تا اپیزود پنجم ششم طول کشید تا موتور احساسی انیمه به‌طور کامل روشن شود و نقطه‌ی اوج احساسی آن نیز اپیزود دهم یازدهم است، یعنی تقریباً انتهای سریال. بنابراین اگر واقعاً دنبال انیمه‌ای هستید که احساسات‌تان را قلقلک دهد، وایولت اورگاردن انتخاب خوبی است، ولی باید کمی به آن فرصت دهید تا خودش را در دلتان جا کند.

دلیل این‌که کمی طول می‌کشد تا وایولت اورگاردن بتواند با شما ارتباط برقرار کند این است که زمینه و دنیایی نسبتاً نامتعارف دارد. انیمه در دنیایی خیالی اتفاق می‌افتد که یادآور نسخه‌ی رمانتیک‌سازی‌شده‌ی اروپا در اوایل قرن بیستم است، با همان حال‌وهوا، فرهنگ و سطح از تکنولوژی، ولی واقع در سرزمینی خیالی. از این لحاظ زمینه‌ی انیمه بسیار شبیه به یکی از انیمه‌های بزرگ این روزهاست که برای جلوگیری از اسپویل نمی‌توان اسماً به آن اشاره کرد، ولی اگر آن را دیده باشید، می‌دانید که از چه زمینه‌ای صحبت می‌کنم.

معمولاً رسم بر این است که هدف از خلق دنیایی خیالی برای یک اثر داستانی پرداختن به جنگ و درگیری‌ای بزرگ و حماسی در بستر این دنیا باشد. نکته‌ی جالب درباره‌ی وایولت اورگاردن این است که در بستر دنیایش جنگی بزرگ اتفاق افتاده و شخصیت اصلی سریال یعنی وایولت نیز یکی از سربازان این جنگ بوده، ولی تمرکز سریال نه روی این جنگ، بلکه روی کارنامه‌ی کاری وایولت به‌عنوان یک نامه‌نویس پس از اتمام جنگ و در دوران صلح کامل است!

از این لحاظ،  وایولت اورگاردن جزو معدود آثار داستانی‌است که در دنیایی خیالی اتفاق می‌افتد که نسبتاً دنیاسازی قابل‌قبولی هم برای آن انجام شده، ولی سوژه‌ی آن کاملاً درام و درباره‌ی موضوع نسبتاً بی‌حاشیه‌ای مثل نامه‌نویسی است و جنبه‌های ماجراجویانه و اکشن در آن بسیار کم و عناصر ماوراءطبیعه نیز غایب هستند. این مسئله شاید برای بعضی از مخاطبان انیمه غافلگیرکننده باشد و برای همین است که بعضی از افراد در انتقاد از انیمه آن را «خسته‌کننده» خطاب کرده‌اند، چون تا حد زیادی یادآوری انیمه‌های برشی از زندگی (Slice of Life Anime) است که موضوع آن‌ها پرداختن به روابطی انسانی (که اغلب ماهیتی رمانتیک دارند)، در بستر زندگی روزمره است. با این‌که تاثیرپذیری وایولت اورگاردن از چنین انیمه‌هایی واضح است، ولی بلندپروازانه‌تر از آن است که بتوان آن را صرفاً یک انیمه‌ی برش از زندگی در نظر گرفت و امتیازهای بالایی که به آن داده شده و هایپی که حول انیمه وجود دارد، آن را از یک انیمه‌ی برشی از زندگی خشک‌وخالی فراتر برده است.

در چند اپیزود اول، ما با وایولت آشنا می‌شویم. او زخمی و زیلی و در حالی‌که جفت دستش قطع شده، در بیمارستان بیدار می‌شود. اولین سوالی که وایولت می‌پرسد این است که چه بر سر مافوقش سرگرد گیلبرت بوگِن‌ویلیا (Major Gilbert Bougainvillea) آمده است. کلاودیا هاجینز (Claudia Hodgins) یکی از دوستان سابق گیلبرت و مردی که از این پس قرار است وایولت را زیر بال و پر خود بگیرد، به او می‌گوید جنگ بزرگی که وایولت در آن زخمی شده، به پایان رسیده و سرنوشت سرگرد گیلبرت نامعلوم است، هرچند که از صحبت‌ّها اینطور برمی‌آید که سرگرد گیلبرت به احتمال زیاد در جنگ کشته شده است و هاجینز صرفاً دلش نمی‌آید این را به وایولت بگوید.

هاجینز به وایولت کمک می‌کند با زندگی جدید خود خارج از ارتش خو بگیرد. اولین قدم در این راستا این است که خانواده‌ی اورگاردن وایولت را به فرزندخواندگی می‌پذیرند. قدم دوم این است که شرکت پستی سی‌اچ (CH Postal Company)، که هاجینز رییس آن است، وایولت را به‌عنوان عروسک با حافظه‌ی خودکار (Auto Memory Doll) استخدام می‌کند.

عروسک با حافظه‌ی خودکار یکی از شغل‌های خیالی در دنیای داستان است که می‌توان آن را معادل انیمه‌ای و سانتی‌مانتال کاتب‌ها و نامه‌نویس‌ها در نظر گرفت. عروسک‌ها دخترانی جوان و عموماً زیبا هستند که کارشان نامه نوشتن است. آن‌ها علاوه بر نامه نوشتن برای کسانی که سواد ندارند، برای کسانی که نمی‌توانند احساسات خود را بروز دهند نیز نامه می‌نویسند و به‌عبارتی، پای صحبت افراد می‌نشینند تا ببینند حرف دلشان چیست و آن را به زیباترین شکل روی کاغذ بیاورند. ظاهراً در دنیای داستان نامه‌ها از اهمیتی بسیار بالا برخوردارند و نوشتن نامه‌های زیبا از دغدغه‌های جدی اشراف‌زادگان و شاهزادگان است.

استخدام وایولت اورگاردن به‌عنوان عروسک با حافظه‌ی خودکار اتفاقی غیرمنتظره است، چون وایولت از بچگی در ارتش بزرگ شده و از رفتار و سکناتش پیداست که به‌شدت تحت‌تاثیر شستشوی مغزی انجام‌شده به هنگام تعلیمات نظامی بوده است. درک او از احساسات انسانی بسیار پایین است و در ابتدا هرکس هر حرفی که می‌زند، واضح‌ترین برداشت را از آن می‌کند و انگار به این مسئله واقف نیست که گاهی آنچه انسان‌ها به زبان می‌آورند، با آنچه ته دلشان است زمین تا آسمان فرق دارد.

درک ضعیف وایولت از احساسات انسانی، در ابتدا باعث می‌شود که او در شغل جدیدش عملکرد بدی داشته باشد. او دقیقاً همان چیزی را که مشتری می‌گوید روی کاغذ می‌آورد و آنقدر معنای همه‌ی حرف‌ها را تحت‌اللفظی برداشت می‌کند که باعث می‌شود چیزی که می‌نویسد، برعکس منظور واقعی مشتری باشد. اما به‌خاطر سرعت نوشتن بالایش روی ماشین تحریر شغلش را حفظ می‌کند.

بیشتر اپیزودهای سریال داستانی جداگانه دارند که در آن وایولت سعی می‌کند برای یک مشتری نامه بنویسد. در جریان نامه نوشتن برای مشتری و آشنا شدن با احساساتش، وایولت نکته‌ای جدید درباره‌ی احساسات انسانی کشف می‌کند و هرچه بیشتر به احساسات سرکوب‌شده‌ی خودش وصل می‌شود. قوس شخصیتی وایولت این است که به‌مرور، با درک احساسات انسانی، در کارش بهتر می‌شود.

با این حال، وایولت در کنار کارنامه‌ی کاری‌اش به‌عنوان یک عروسک با حافظه‌ی خودکار، یک قوس داستانی دیگر هم دارد که نزد او حتی از کارش هم مهم‌تر است: درک آخرین جمله‌ای که گیلبرت به هنگام جنگ به او گفت: «من دوستت دارم.»

انگیز‌ه‌ی اولیه‌ی وایولت برای آشنایی با احساسات انسانی درک معنی واقعی دوست داشتن یا عشق است. با توجه به این‌که یکی از دلایل نامه نوشتن انسان‌ها به هم ابراز عشق و علاقه است، وایولت در طول سریال تا حد زیادی در معرض این پدیده قرار می‌گیرد و هر دفعه هم جنبه‌هایی جدید از این مفهوم پیچیده را کشف می‌کند.

همان‌طور که می‌بینید ساختار داستانی انیمه طوری چیده شده که از پایه و اساس درباره‌ی احساسات باشد و احساس‌گرایی آن هم کاملاً عمدی و از پیش تعیین‌شده است.

*در ادامه‌ی مطلب خطر لو رفتن داستان وجود دارد*

با این حال، نامفهوم بودن «عشق» برای وایولت تا حدی قوس داستانی گول‌زننده‌ای به نظر می‌رسد و دلیل گول‌زننده بودنش هم تصوری است که درباره‌ی وایولت ایجاد می‌کند. پویش برای درک مفهوم عشق و احساسات انسانی یکی از خرده‌پیرنگ‌های رایج پیرامون ربات‌ها و هوش‌مصنوعی‌ها در آثار داستانی است و تصویرسازی وایولت در سریال این تصور را قوی‌تر می‌کند که او یک جور ربات/اندروید/سرباز کلون‌شده است. از این تصویرسازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رفتار روبات‌گونه و بی‌اطلاعی او از ظرافت‌های روابط اجتماعی انسانی
• اشاره شدن به او به‌عنوان یک «اسلحه»
• تحمل باورنکردنی او در مقابل درد (وقتی وسط جنگ دست‌هایش قطع می‌شود، به‌زحمت خم به ابرو می‌آورد)
• دست‌های مکانیکی و فلزی او که تنها عنصر گمانه‌زن و غیرواقع‌گرایانه‌ی داستان هستند
• ما در طول سریال هیچ‌گاه وایولت را در حال خوردن (به‌جز چای) یا خوابیدن نمی‌بینیم و او در اشاره به خوردن و خوابیدن واژه‌ی Recharge را به کار می‌برد که به معنای «دوباره شارژ شدن» است و معنای ضمنی ربات‌گونه‌ای دارد
• مهارت بالای او در مانورهای جنگی که در چند صحنه‌ای که به تصویر کشیده می‌شود، یادآور قابلیت‌های یک ابرسرباز است

با این حال، تا آخر سریال (و حتی دو فیلم) هیچ‌گاه این مسئله مستقیماً مورد اشاره قرار نمی‌گیرد؛ یعنی نه تایید و نه رد می‌شود و طبق شواهد موجود، وایولت انسانی معمولی است و دلیل رفتارهای عجیبش این است که صرفاً از بچگی به‌عنوان یک کودک‌سرباز بزرگ شده است. اگر وایولت واقعاً انسان باشد و مولف هیچ‌گاه قصد نداشته درباره‌ی ماهیت وجودی او تردید ایجاد کند، تصویرسازی او بسیار گمراه‌کننده از آب درآمده و پویش او برای این‌که اصلاً بفهمد دوست داشتن یعنی چه غیرمنطقی و نمونه‌ای از ملودرام و سانتی‌مانتالیسم (به معنای بدش) به نظر می‌رسد. شاید اگر سوالی که برای او ایجاد می‌شد این بود که «دوست داشتن چه حسی دارد؟ آن حسی که گیلبرت به او داشت از چه جنسی بود؟» معقول‌تر بود، چون در طول سریال کاملاً مشخص است که وایولت خودش به عمیق‌ترین و ایده‌آل‌ترین شکل ممکن عاشق گیلبرت است. به‌عبارت دیگر اگر وایولت به جای درک مفهوم کلی عشق، سعی داشت عشق گیلبرت به خودش را درک کند، دز ملودرام نهفته در این قوس داستانی کمتر می‌شد.

این مسئله تا حدی به تغییرات انیمه نسبت به لایت‌ناولی که انیمه از ان اقتباس شده برمی‌گردد. به‌شخصه منبع اقتباس اصلی را نخوانده‌ام، اما یکی از ویدئوهای یوتوب با عنوان The Book isn’t Always Better: How Kyoto Animation’s Adaption Improved Violet Evergarden این تفاوت‌ها را توضیح داده و من در ادامه خلاصه‌ای از آن‌ها را شرح می‌دهم.

قضیه از این قرار است که لایت‌ناول اصلی ۱۳ فصل دارد. با توجه به این‌که انیمه هم ۱۳ اپیزود دارد، شاید این تصور ایجاد شود که هر اپیزود اقتباسی از یکی از فصل‌های لایت‌ناول است. اما کاری که سازندگان انیمه کرده‌اند این است که:

• چهار فصل از لایت‌ناول را حذف کرده‌اند
• فصل هشتم لایت‌ناول را به‌عنوان اولین قسمت انیمه انتخاب کرده‌اند
• چهار داستان جدید را به‌عنوان اپیزود ۲ تا ۵ به انیمه اضافه کرده‌اند
• ترتیب بقیه‌ی فصل‌ها را عوض کرده‌اند؛ به این صورت که اپیزود ۶ تا ۱۳ انیمه این ترتیب از فصل‌های لایت‌ناول را دنبال می‌کند: چهار، یک، شش، دو، سه، یازده، دوازده، سیزده

دلیل اصلی اعمال این تغییرات ایجاد یک قوس داستانی قوی برای وایولت بوده است، عنصری که در لایت‌ناول به‌خاطر ساختارش به‌اندازه‌ی انیمه قوی نیست. فصل اول لایت‌ناول از آنجا شروع می‌شود که وایولت یک عروسک با حافظه‌ی خودکار بی‌نقص و پرطرفدار است که کارش را خوب بلد است. فصل ۱ تا ۷ لایت‌ناول شبیه به داستانی کوتاه مستقل هستند که تنها وجه مشترک‌شان حضور وایولت در آن‌هاست. در این فصل‌ها هم وایولت عمدتاً نقشی به‌عنوان شخصیت پس‌زمینه دارد و داستان اصلی درباره‌ی زندگی مشتری‌هایی است که وایولت دارد برایشان نامه می‌نویسد. تازه در فصل هشتم است که به گذشته‌ی وایولت پرداخته می‌شود و از هویت او باخبر می‌شویم.

آنچه در فصل هشتم لایت‌ناول برای خواننده فاش می‌شود، از همان ابتدا به اطلاع بیننده‌ی انیمه رسانده می‌شود؛ ما از همان اول می‌دانیم که وایولت سرباز بوده، در جستجوی یافتن مافوقش گیلبرت است و بین آن‌ها پیوند عاطفی قوی وجود دارد. همچنین اضافه کردن چهار داستان اصیل به‌عنوان اپیزود ۲ تا ۵ انیمه روند رشد و پیشرفت وایولت را در شغلش به ما نشان می‌دهد و از همان ابتدا او را به‌عنوان نامه‌نویسی قهار به ما معرفی نمی‌کند.

از این نظر قوس داستانی انیمه بسیار قوی‌تر از لایت‌ناول از آب درآمده است و در عین این‌که هر اپیزود داستانی مستقل دارد و داستان زندگی مشتری‌هایی که وایولت برایشان نامه می‌نویسد همیشه در مرکز توجه قرار دارد، ولی وایولت دیگر شخصیت پس‌زمینه نیست و در هر اپیزود، از طریق کشمکش‌های احساسی مشتری‌هایش، شخصیت او هم توسعه پیدا می‌کند.

با این حال انیمه از یک لحاظ قابل‌انتقاد است: داستان‌هایی که اختصاصی برای انیمه نوشته شده‌اند، در مقایسه با داستان‌هایی که از لایت‌ناول اقتباس شده‌اند، به‌مراتب اثرگذاری احساسی پایین‌تری دارند. به‌شخصه وقتی داشتم انیمه را می‌دیدم، نمی‌دانستم که داستان‌های ابتدایی به لایت‌ناول تعلق ندارند، ولی متوجه کیفیت پایین‌تر آن‌ها نسبت به داستان‌هایی که جلوتر تعریف می‌شوند و از لایت‌ناول اقتباس شده‌اند شدم.

همان‌طور که اشاره شد، تقریباً هر اپیزود داستانی جداگانه دارد و متاسفانه این مسئله باعث شده که همه‌ی اپیزودها در یک سطح کیفی قرار نداشته باشند. البته سریال اپیزود «بد» ندارد، ولی به‌طور کلی دو یا سه اپیزود هستند که به‌طور واضحی یک سر و گردن از اپیزودهای دیگر بالاتر هستند:

• اپیزود هفت: اپیزودی درباره‌ی نویسنده‌ای معروف که دختربچه‌اش را به‌خاطر بیماری از دست داده و در حال نوشتن نمایش‌‌نامه‌ای خیال‌برانگیز است که یکی از شخصیت‌های آن از دخترش الهام گرفته شده است.
• اپیزود ده: اپیزودی درباره‌ی دختربچه‌ای هفت‌ساله که پیش مادر پولدار، ولی مریض‌اش زندگی می‌کند. مادرش وایولت را استخدام می‌کند تا برای او نامه‌هایی بنویسد. دخترک که می‌داند مادرش به‌زودی قرار است فوت کند، ناراحت است از این‌که چرا آخرین لحظات عمرش را به‌جای این‌که با او بگذراند پیش نامه‌نویسی غریبه سپری می‌کند.
• اپیزود یازده: اپیزودی درباره‌ی سربازی که کشورش درگیر جنگ داخلی است و در صحنه‌ی مبارزه زخمی شده. وایولت با چتر نجات به محل زخمی شدن سرباز می‌رود، او را نجات می‌دهد و از طرف او برای خانواده‌اش نامه‌ی خداحافظی می‌نویسد.

همان‌طور که از خلاصه‌ی داستان این اپیزودها برمی‌آید، هرکدام پتانسیل زیادی برای اندوهناک بودن دارند و سازندگان نیز از تمام این پتانسیل استفاده کرده‌اند. شیوه‌ی پرداختن وایولت اورگاردن به احساساتی چون غم از دست دادن دختر، غم از دست دادن مادر در سن پایین، غم از دست دادن پسران جوانی که در جنگ کشته می‌شوند به‌طور خاصی عمیق یا پیچیده نیست. ولی بسیار موثر است. همه‌ی جنبه‌ّهای سریال من‌جمله دیالوگ، موسیقی و کارگردانی صحنه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا غم کهن‌الگویی نهفته در این تجربیات را، که برای همه‌ی انسان‌ها در همه‌ی دوره‌های زمانی و مکانی ملموس‌اند، انتقال دهند.

بنابراین اگر انگیزه‌یتان از دیدن یک اثر داستانی کشف جنبه‌های پیچیده، ناشناخته و غیرمنتظره‌ی انسانی است، وایولت اورگاردن برای شما ساخته نشده. ولی اگر می‌خواهید جنبه‌های شناخته‌شده به شکلی تاثیرگذار، ولی قابل‌پیش‌بینی به شما عرضه شوند، وایولت اورگاردن نیازتان را برطرف خواهد کرد. به‌عنوان مثال، به این فکر کنید که کلیشه‌ای‌ترین نکته‌ی غم‌انگیز درباره‌ی کشته شدن یک جوان در جنگ چیست؟ این‌که پدر و مادرش جگرگوشه‌یشان را از دست داده‌اند و دختری که عاشقش بوده عشقش را از دست داده و او ناکام از دنیا رفته است. وایولت اورگاردن دقیقاً دست روی همین کلیشه‌ها می‌گذارد. این‌که این رویکرد نقطه‌ضعف باشد یا نقطه‌قوت، در نهایت بستگی به انتظارات خودتان خواهد داشت.

همان‌طور که اشاره شد، وایولت اورگاردن علاوه بر انیمه‌ی سیزده قسمتی یک OVA و دو فیلم سینمایی هم دارد. OVA سی دقیقه‌ای (که بین اپیزود ۴ و ۵ اتفاق می‌افتد) یکی از قسمت‌های موردعلاقه‌ی من در انیمه است و احساس‌گرایی نهفته در آن عمیق‌ترین و شاعرانه‌ترین (نه لزوماً تاثیرگذارترین) نمونه‌ی استفاده‌شده در کل اثر است. در این اپیزود یک خواننده‌ی اپرا از وایولت درخواست می‌کند نامه‌ای برای یک سرباز مفقودالاثر بنویسد. وایولت در ابتدا به‌خاطر درخواست‌های مبهم خواننده موفق نمی‌شود نامه‌ای خوب بنویسد، ولی به‌مرور متوجه می‌شود این نامه را برای نوشتن ترانه‌ای برای اپرای خودش لازم دارد. همچنین وایولت متوجه می‌شود که نامزد و معشوقه‌ی خواننده در جنگ مفقودالاثر شده و پدر این سرباز نیز رهبر ارکستی است که با این خواننده کار می‌کند.

نکته‌ی شاعرانه و زیبای این اپیزود این است که وایولت، برای درک این‌که برای یک سرباز مفقودالاثر چگونه باید نامه نوشت، به اداره‌ی پست رجوع می‌کند و نامه‌های زیادی را می‌خواند که به‌خاطر نرسیدن به دست سربازهایی که احتمالاً در جنگ کشته شده‌اند برگشت خورده‌اند. در نهایت روح تمام این نامه‌ها در قالب موسیقی و اجرایی بسیار زیبا و هیپنوتیزم‌کننده در انتهای اپیزود تجلی پیدا می‌کند. زیبایی این اجرا تجلیل‌خاطری بسیار زیبا از سربازان مفقودالاثر (به‌عنوان یک مفهوم کهن‌الگویی و نه در اشاره به سربازان مفقودالاثر زمان یا مکانی خاص) و یکی از بهترین لحظات کل انیمه است.

فیلم اول با عنوان وایولت اورگاردن: ابدیت و عروسک با حافظه‌ی خودکار Violet) Evergarden: Eternity and the Auto Memory Doll) ناامیدکننده است. این فیلم اساساً سه مشکل دارد:

1. هیچ توجیهی برای فیلم بودن آن وجود ندارد. فیلم از لحاظ موضوعی و کیفیت روایی هیچ فرقی با یکی از اپیزودهای عادی انیمه‌ی سریالی ندارد و شاید حتی در سطح پایین‌تری از اپیزودهای بهتر سریال قرار داشته باشد.
2. برخلاف اپیزودهای انیمه که در هرکدام از آن‌ها وایولت چیز جدیدی یاد می‌گرفت یا چیزی درباره‌ی او کشف می‌کردیم، در این فیلم وایولت نقشی به‌شدت پس‌زمینه‌ای دارد و شخصیت او از هیچ لحاظ توسعه پیدا نمی‌کند.
3. داستان اصلی فیلم، که درباره‌ی دو خواهر است که از هم جدا شده‌اند، در مقایسه با داستان‌های اصلی سریال چندان تاثیرگذار نیست و دلیلش هم لزوماً پرداخت ناکافی سریال نیست، بلکه عدم پتانسیل کافی داستان است؛ به‌عبارت دیگر پیرنگی که برای تبدیل شدن به فیلم یک ساعت و نیمه انتخاب شده، به‌اندازه‌ی پیرنگ اپیزودهای بیست‌وسه‌دقیقه‌ای خوب نیست.

این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا فیلم طوری به نظر برسد که انگار یکی از اپیزودهای معمولی سریال است که صرفاً داستان آن کش داده شده. بعضی از قسمت‌های فیلم هم واقعاً این‌گونه به نظر می‌رسند؛ مثل بخش ابتدایی فیلم که در آن تنش رمانتیک عجیب بین وایولت و خواهر بزرگ‌تر در می‌گیرد. این تنش به هیچ نتیجه‌ای نمی‌رسد، با جو کلی سریال که فن‌سرویس در آن تقریباً غایب است تناسب ندارد و نمونه‌ی بارز کوییربیتینگ (Queerbaiting) است. مثال دیگر اواسط فیلم است که در آن خواهر کوچک‌تر موفق می‌شود وایولت و شرکت پستی سی‌اچ را پیدا کند، ولی به‌جای این‌که همان اول از آن‌ها درخواست کند او را نزد خواهر بزرگ‌ترش ببرند، بنا بر دلایلی نامعلوم می‌گوید که می‌خواهد آنجا کار کند. مدتی طول می‌کشد تا بحث دیدار او با خواهر بزرگ‌ترش (که کل بار احساسی داستان را به دوش دارد) مطرح می‌شود و وقتی هم که این اتفاق می‌افتد، کاتارسیس (Catharsis) احساسی به‌اندازه‌ی اپیزودهای معمولی قدرتمند نیست.

همچنین یک ایراد دیگر که پس از دیدن چهارده اپیزود سریال و این فیلم بدجوری خودش را نشان می‌دهد، این است که غیر از وایولت، شخصیت‌های شرکت پستی سی‌اچ پرداخت ضعیفی دارند. در این شرکت غیر از وایولت پنج نفر دیگر هم کار می‌کنند که جزو شخصیت‌های مکرر (Recurring Character) انیمه هستند، ولی شما تا آخر داستان چیز زیادی درباره‌یشان نمی‌دانید، با آن‌ها پیوند احساسی برقرار نمی‌کنید و حتی رابطه‌ی معناداری بین آن‌ها و وایولت نیز شکل نمی‌گیرد. این بیانیه حتی شخص هاجینز را هم در بر می‌گیرد. با این‌که او یکی از شخصیت‌های اصلی سریال است، ولی حضورش در داستان حس نمی‌شود.

فیلم وایولت اورگاردن با عنوان Violet Evergarden: The Movie که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده، آخرین اثر انیمه است و احتمالاً آخر اثرین هم باقی خواهد ماند، چون پایانی قطعی برای داستان وایولت اورگاردن است. برای بحث درباره‌ی این فیلم باید به‌ناچار پایان انیمه و خود فیلم را اسپویل کرد، بنابراین اگر هنوز انیمه را تمام نکرده یا فیلم را ندیده‌اید، از خواندن ادامه‌ی متن صرف‌نظر کنید.

در پایان انیمه، پس از این‌که وایولت موفق می‌شود گروهی از افراد جنگ‌طلب را که می‌خواهند مذاکرات صلح را به هم بریزند شکست دهد، بالاخره با این حقیقت که سرگرد گیلبرت ممکن است مرده باشد به صلحی نسبی می‌رسد و سعی می‌کند یاد و خاطره‌ی او را در دل خود زنده نگه دارد، آن هم در حالی‌که وضعیت دنیای اطرافش خوب به نظر می‌رسد. این دقیقاً بهترین پایان تاریخ انیمه نبود، ولی برای چنین انیمه‌ای مناسب و کافی به نظر می‌رسید.

در این فیلم ما پی می‌بریم که سرگرد گیلبرت همچنان زنده است و با نام مستعار جیلبرت (!) در جزیره‌ای دورافتاده و کوچک، به‌عنوان معلم کودکان و کارگر زمین‌های زراعی اموراتش را می‌گذراند. دوست سابقش هاجینز به‌کمک نامه‌های برگشت‌خورده‌اش به هویت او پی می‌برد، این موضوع را به وایولت اطلاع می‌دهد و این دو به این جزیره می‌روند تا وایولت بتواند مهم‌ترین فرد زندگی‌اش را دوباره ببیند.

در این فیلم متوجه می‌شویم که گیلبرت تمام مدت از وجود وایولت خبر داشته، ولی به‌خاطر عذاب‌وجدان وارد کردن او به ارتش و استفاده کردن از او به‌عنوان اسلحه‌ی انسانی می‌خواهد خود را از او دور نگه دارد.

متاسفانه پیرنگ فیلم مبتلا به یکی از حربه‌های اعصاب‌خردکن آثار داستانی برای خلق دراماست: ایجاد گره‌ای که با یک گفتگوی ساده حل می‌شود، ولی شخصیت‌ها بنا بر دلایلی احمقانه حاضر به انجام این گفتگو نیستند. مقاومت ابتدایی گیلبرت برای ملاقات با وایولت از هیچ لحاظ منطقی یا وجدانی به نظر نمی‌رسد و صرفاً او را فردی احمق یا سادیستیک جلوه می‌دهد که از عذاب دادن و در خماری نگه داشتن وایولت لذت می‌برد.

ظاهراً احمقانه بودن این گره‌ی دراماتیک در لایت‌ناول اصلی نیز شدیدتر است. چون در لایت‌ناول هم متوجه می‌شویم که گیلبرت زنده است، ولی در آنجا دلیل این‌که او نمی‌خواهد وایولت را ببیند این است که مانع از این شود که او دوباره وارد زندگی نظامی شود! راه‌حل این مشکل بسیار ساده است گیلبرت عزیز؛ کافی است وایولت را ببینی و به او بگویی دور ارتش را خط بکشد. با توجه به این‌که تو عملاً بت وایولت هستی، هر دستوری به او بدهی بی‌بروبرگرد از آن اطاعت خواهد کرد. به‌طور کلی لوس‌بازی‌های گیلبرت برای ملاقات نکردن با وایولت از آن گیرهای دراماتیک بیخود و نالازم است و دلیل موجهی ندارد، ولی در نهایت این گره رفع می‌شود، وایولت و گیلبرت به هم می‌رسند و تا آخر عمر در کمال خوشبختی در آن جزیره‌ی کوچک در کنار هم زندگی می‌کنند. ما این را می‌دانیم، چون یکی از نوادگان دختربچه‌ای که وایولت از طرف مادر مریضش برایش نامه نوشت، در دنیای مدرن که اختراع تلفن باعث منسوخ شدن شغل عروسک‌ها شده، رد وایولت را می‌گیرد، میراثش را کشف می‌کند و ما سرنوشت وایولت پس از رسیدن به گیلبرت را از زبان او می‌شنویم.

به‌شخصه ترجیح می‌دادم که گیلبرت واقعاً مرده باشد و وایولت در نهایت یاد بگیرد که با مرگ عزیزان و زنده نگه داشتن یاد و خاطره‌ی آن‌ها در دل کنار بیاید؛ یعنی همان پایانی که در انیمه‌ی سریالی تثبیت شده بود. البته پایانی که در آن گیلبرت و وایولت به هم می‌رسند نیز یک پایان خوش دیزنی‌وار است و چیزی را خراب نمی‌کند، ولی ممکن است از بعضی لحاظ معذب‌کننده باشد، چون گیلبرت وایولت را از سنین کودکی می‌شناخت و او را زیر بال و پر گرفته بود و برقراری پیوند عاطفی بین این دو شاید این تصور را ایجاد کند که گیلبرت در حال اغفال و آماده‌سازی وایولت برای رابطه‌ی جنسی بوده (به‌اصطلاح Grooming)، چون در ابتدای انیمه ماهیت عشق گیلبرت به وایولت به‌طور دقیق مشخص نیست و می‌توان برداشتی برادرانه/پدرانه نیز از آن داشت.

این فیلم به سبک اپیزودهای اصلی داستان یک مشتری را هم روایت می‌کند که از وایولت می‌خواهد برایش نامه بنویسد. این مشتری پسربچه‌ای است که به بیماری‌ای مرگبار دچار است و می‌خواهد برای مادر، پدر و برادر کوچک‌ترش نامه بنویسد تا بعد از مرگش نامه‌ها را از او به یادگار داشته باشند.

این خرده‌داستان از لحاظ احساسی به‌مراتب از داستان فیلم قبلی بهتر است و صحنه‌ای که در آن این پسربچه بابت پس زدن دوستش از او معذرت‌خواهی می‌کند، چون نمی‌خواسته دوستش او را در وضعیت بیماری ببیند، از لحاظ تاثیرگذار بودن به اپیزود ده و یازده سریال نزدیک می‌شود.

در فرهنگ عامه این تصور وجود دارد که انیمه محصولی احساسی و به‌شدت اکسپرسیو (Expressive) است. این جنبه از انیمه همیشه یکی از دلایل محبوبیتش بوده و در عین حال باعث شده خیلی‌ها آن را به‌عنوان مدیوم هنری جدی نگیرند و از آن  انتقاد کنند. وایولت اورگاردن از همه نظر – چه مثبت و چه منفی – نماینده‌ای دقیق از این تصور از انیمه است.

اگر بخواهید با دیدی نقادانه و جزئی‌گرایانه به انیمه نگاه کنید، اشکالاتی در آن پیدا خواهید کرد و در طول این نقد به بعضی از آن‌ها اشاره شد. همچنین سطح کیفی انیمه منسجم نیست و اپیزود به اپیزود و فیلم به فیلم بالا و پایین می‌شود. ولی به‌لطف موسیقی زیبا و طراحی هنری چشم‌نواز انیمه از مناظر سرسبز و شهرهای اروپایی اوایل قرن ۲۰ – که البته به‌طور خاصی خلاقانه نیست، ولی به‌عنوان آبنبات بصری کارش را انجام می‌دهد – یک تجربه‌ی انیمه‌ای مناسب برایتان فراهم می‌کند.

انتشار یافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

چند سالی می‌شود که کانال یوتیوب جعبه‌ابزار بازی‌سازان (Game Maker’s Toolkit) در ویدیوهایی کوتاه و آموزنده به بررسی و توصیف جنبه‌های مختلف بازی‌های ویدیویی و مفاهیم مربوط به این حوزه می‌پردازد. من تصمیم گرفتم محتوای این ویدیوها را با کمی تصرف و منطبق کردن آن با مدیوم نوشتار، به فارسی برگردانم. این سری مقالات برای کسانی که آرزوی بازی‌ساز شدن را در سر می‌پرورانند یا فقط می‌خواهند بازی‌های ویدیویی را بهتر و عمیق‌تر درک کنند، بسیار مفید خواهد بود. با مجموعه مقالات «جعبه ابزار بازی‌سازان» همراه باشید.

هر سال در سری مقالات جعبه‌ابزار بازی‌سازان رسم بر این است که در آخرین مقاله‌ی سال، به بازی‌ای بپردازم که در ۱۲ ماه اخیر منتشر شده و در نظرم لایق بررسی دقیق‌تری است. بازی‌ای که شاید بهترین واژه یا عبارت برای توصیف آن «خلاقانه»، «جسورانه» و «فوق‌العاده هوشمندانه» است. بازی‌هایی که در سال‌های اخیر در این بستر به آن‌ها پرداخته شد به شرح زیر هستند:

• Her Story (2015)
• Event[0] (2016)
• Snake Pass (2017)
• Return of the Obra Dinn (2018)
• Baba Is You (2019)
• Watch Dogs Legion (2020)

برای سال ۲۰۲۱ گزینه‌های زیادی برای انتخاب وجود داشتند (در انتهای مقاله به بازی‌های سزاوار اشاره خواهم کرد). ولی یک بازی بود که شدیداً دوست داشتم درباره‌اش حرف بزنم. این بازی شهر فراموش‌شده (The Forgotten City) نام دارد.

بسیار خب، طبق معمول در ابتدا توضیحی کوتاه و بدون اسپویل درباره‌ی بازی می‌دهم تا شما جذب آن شوید، مقاله را رها کنید، بروید آن را تمام کنید و بعد برگردید و ادامه‌اش را بخوانید.

شهر فراموش‌شده یک بازی کارآگاهی با محوریت سفر در زمان است. این بازی در شهر رومی کوچکی واقع در انتهای شکافی بسیار عمیق واقع شده است. حدود ۲۰ ساکن شهر همه از «قانون طلایی» (The Golden Rule) پیروی می‌کنند. قانون طلایی می‌گوید که اگر یک نفر مرتکب گناه شود، کل جمعیت مجازات خواهند شد. مجازات‌شان چیست؟ مرگ.

کار شما این است که پی ببرید چه‌کسی قرار است قانون طلایی را زیر پا بگذارد و قبل از این‌که موفق به این کار شود، جلویش را بگیرید.

شما برای حل کردن این معما آزادی عمل کامل در اختیار دارید؛ می‌توانید در خیابان‌های شهر آزادانه بگردید، با شهروندان حرف بزنید، سرنخ پیدا کنید و شایعه بشنوید و در آخر خودتان به جواب برسید. ولی اگر نتوانید شخص خطاکار را شناسایی کنید، باید زمان را به عقب برگردانید و همه‌چیز را از اول شروع کنید. اما این بار، آیتم‌ها و اطلاعات جدیدی در اختیار دارید که ممکن است در چرخه یا لوپ زمانی بعدی به شما کمک کنند…

شاید پیش خود فکر کنید که این ایده تا حدی آشنا به نظر می‌رسد. عقب رفتن در زمان برای حل کردن معمای قتل ایده‌ی پشت بازی بازگشت اوبرا دین بود، مگر نه؟ جمع‌آوری اطلاعات در حالی‌که در چرخه‌ی زمانی گیر افتاده‌اید نیز تا حدی یادآور بازی حیات‌وحش فضایی (The Outer Wilds) است. ایده‌ی گفتگو با شهروندان شهری کوچک برای پیدا کردن مجرم نیز الهام‌گرفته از بازی دیسکو الیسیوم (Disco Elysium) به نظر می‌رسد و من را تا حدی یاد بازی بهشت‌کش (Paradise Killer) که سال ۲۰۲۰ منتشر شد نیز می‌اندازد.

همه‌ی این تصورات درست هستند، اما مسئله اینجاست که شهر فراموش‌شده از همه‌ی بازی‌های اشاره‌شده قدیمی‌تر است! این بازی در اصل بازسازی پرزرق‌وبرقی از یکی مادهای بسیار پرطرفدار اسکایریم (Skyrim) در سال ۲۰۱۵ است. این بازی به‌لطف موتور آنریل انجین بازسازی و به بازی مستقل تبدیل شده است.

اما این‌که کدام بازی اول منتشر شد چندان اهمیت ندارد، چون چیزی که درباره‌ی شهر فراموش‌شده توجه من را جلب کرد نه ایده‌ی پشت آن، بلکه نحوه‌ی اجرای آن ایده است. این بازی خیلی سریع توجه من را جلب کرد و کاری کرد که حس کنم آزادی عمل زیادی در اختیار دارم، ولی بدون این‌که این آزادی گیجم کند. شهر فراموش‌شده بازی‌ای بود که در آن دائماً در حال پیشروی بودم، بدون این‌که به بن‌بست برخورد کنم یا سرنخی از زیر دستم در برود. این بازی از هنگام شروع تا پایان رضایت‌بخشش من را غافلگیر نگه داشت.

البته یک شکایت کوچک دارم؛ آیا واقعاً لازم بود سیستم مبارزه‌ی نچسب بتسدا از ماد به بازی اصلی نیز انتقال یابد؟

اگر از این ایراد کوچک بگذریم، شهر فراموش شده مثالی بی‌نظیر از قصه‌گویی تعاملی است و وقتی آن را تمام کردم، تا چند روز ذهنم را مشغول نگه داشته بود و برایم این سوال ایجاد شد که سازندگان آن چطور موفق شده‌اند به این مهم دست پیدا کنند؟

اگر ایده‌ی بازی در نظرتان جالب است، اکنون بهترین فرصت است تا بازی را تهیه کنید و آن را بازی کنید. این بازی روی استیم و همه‌ی کنسول‌های اصلی موجود است و حتی در گیم‌پس نیز در دسترس قرار گرفت.

اگر بازی را تمام نکرده‌اید و قصد دارید این کار را انجام دهید، ادامه‌ی مقاله را نخوانید، چون از اینجا به بعد قرار است نکات مهم داستانی لو بروند.

بررسی عمقی شهر فراموش‌شده (خطر لو رفتن نکات مهم داستانی)

همان‌طور که در مقدمه‌ی مقاله ذکر کردم، شهر فراموش‌شده ذهن من را درگیر کرد و درگیرکننده بودن بازی را می‌توان به پنج عامل نسبت داد:

1. افتتاحیه‌ی درگیرکننده
2. فراهم کردن آزادی عمل بالا بدون گیج کردن مخاطب
3. حس پیشرفت دائمی
4. غافگیری‌ها و فاش‌سازی‌های داستانی
5. پایان رضایت‌بخش

برای من جالب بود که کشف کنم بازی چطور موفق شده به این دستاوردها دست پیدا کند، برای همین دوباره آن را بازی کردم، ویدئوی Let’s Play بعضی از یوتوبرها از بازی را تماشا کردم و همچنین با نیک پیرس (Nick Pearce)، طراح و نویسنده‌ی بازی تماس گرفتم تا چیزهای بیشتری کشف کنم. در طول مقاله صحبت‌های او را نقل‌قول خواهم کرد.

افتتاحیه‌ی درگیرکننده‌ی بازی

اجازه دهید اول از لحظات ابتدایی بازی شروع کنیم. بازی‌ای مثل شهر فراموش‌شده که ایده‌ای منحصربفرد و بکر دارد، باید در یک ساعت اولش کارهای زیادی انجام دهد. قبل از هر چیزی باید به بازیکن بفهماند او کجاست، دارد چه‌کار می‌کند و از همه مهم‌تر دلیل پشت کاری که انجام می‌دهد چیست.

بخش افتتاحیه‌ی قوی اطلاعات مهمی به بازیکن منتقل می‌کند و در عین حال کاری می‌کند او نسبت به یادگیری اطلاعات بیشتر کنجکاو شود. همچنین چنین افتتاحیه‌ای علاوه بر مشخص کردن هدف اصلی انگیزه‌ی کافی برای انجام دادن آن را نیز فراهم می‌کند.

از نیک نقل است: «من بخش افتتاحیه‌ی بازی را – که نسبتاً خطی است – طوری طراحی کردم که به مقدار کافی دنیاسازی و زمینه‌سازی داستان در آن گنجانده شده باشد، طوری که هدف بازیکن به‌طور واضح مشخص شود. پس از رسیدن به این اهداف به بازیکن آزادی دادم تا دنیای بازی را اکتشاف کند.»

برای همین به‌محض این‌که وارد شهر می‌شویم، شخصی به نام گلاریوس (Gelarius) شهر، اتفاقات مهم آن  شخصیت‌های مهم دیگر را در تور گردشگری هدایت‌شده به ما معرفی می‌کند.

خود گلاریوس دوره‌ی زمانی‌ای را که بازی در آن واقع شده به اطلاع ما می‌رساند و به انتخاباتی که قرار است آن روز برگزار شود اشاره می‌کند.

پس از آن، سنتیوس (Sentius) را ملاقات می‌کنیم. او قانون طلایی (The Golden Rule) را به ما توضیح می‌دهد، ماموریت اصلی‌مان را به ما واگذار می‌کند و به ما توضیح می‌دهد که چرا باید به انجام این ماموریت اهمیت دهیم.

سنتیوس: «اگه موفق شی جلوی وقوع گناهی رو بگیری که باعث زیر پا گذاشتن قانون طلایی می‌شه، دیگه نیازی نیست تا من تو رو بیارم اینجا. من پورتال رو ایجاد نمی‌کنم و تو هم هیچ‌وقت نمی‌تونی وارد اینجا بشی.»

نیک درباره‌ی این مسئله می‌گوید: «من حداقل میزان اطلاعات را در اختیار بازیکن قرار دادم، اطلاعاتی که باعث شود بازیکن در حدی کنجکاو شود که علاقه داشته باشد بداند در ادامه قرار است چه اتفاقی بیفتد و انگیزه داشته باشد به مردم این شهر کمک کند و درک کند که تنها راه برای کمک کردن به خودش کمک کردن به این آدم‌هاست و حرف زدن با هریک از آن‌ها قرار است تجربه‌ای لذت‌بخش باشد.»

این رویکرد مثالی عالی از معرفی تاثیرگذار بازی به مخاطب است. در مدت زمانی کوتاه، هر دلیلی که برای ادامه دادن بازی به آن نیاز دارید برایتان فراهم می‌شود.

فراهم کردن آزادی عمل بالا بدون گیج کردن مخاطب

می‌رسیم به عامل دوم: فراهم کردن آزادی عمل بالا بدون گیج کردن مخاطب.

پس از پایان بخش افتتاحیه‌ی بازی، موظفید که معمایی را که در قلب بازی وجود دارد حل کنید. این‌که چگونه می‌خواهید این معما را حل کنید، کاملاً به خودتان بستگی دارد. شهر فراموش‌شده به طور قابل‌توجهی غیرخطی است و در آن می‌توانید هرطور که دلتان می‌خواهد، به شبکه‌ی پیچ‌درپیچ سرنخ‌ها و شایعات بپردازید. این انتخاب شماست که با چه‌کسی حرف بزنید، کدام مکان را کشف کنید و رد کدام سرنخ را دنبال کنید.

وقتی بازی در مراحل اولیه‌ی ساخت قرار داشت، این دقیقاً اتفاقی بود که قرار بود بعد از پایان بخش افتتاحیه‌ی بازی بیفتد: سنتیوس ماموریت‌تان را به شما محول می‌کرد و سپس شما را به حال خود رها می‌کرد تا هرطور که می‌خواهید آن را انجام دهید. پس از دریافت ماموریت می‌دانستید که تور گردش‌گری شهر تمام شده و حال انتخاب مسیر بعدی وظیفه‌ی خودتان است.

ولی نیک متوجه شد که شاید بعضی از بازیکنان به کمک نیاز داشته باشند. فراهم کردن این میزان آزادی‌عمل ممکن است گیج‌کننده باشد و بازیکن را از ادامه‌ی بازی دلسرد کند. به‌شخصه علاقه‌ی زیادی به بازی حیات‌وحش فضایی (The Outer Wilds) دارم، ولی باید اعتراف کنم در ابتدا بازی من را پس زد، چون تعداد سیاره‌ها، شخصیت‌ها، بن‌بست‌ها و سرنخ‌ها آنقدر زیاد بود که باعث شد سرم گیج برود!

بنابراین کاری که نیک کرد این بود که در نقش سنتیوس به بازیکن سرنخی ارائه کرد.

سنتیوس: «اوه، قبل از این‌که بری یه چیزی. اگه من جای تو بودم، اول از همه می‌رفتم سراغ لوکریشیا (Lucretia) توی معبد آپولو و تحقیقاتم رو از اونجا شروع می‌کردم.»

این روش برای شروع کردن تحقیقات/بازجویی کارآگاهانه بسیار موثر است. اگر پس از تمام شدن گفتگو با سنتیوس به سمت معبد آپولو راه بیفتید، سر راه به چند سرنخ مهم برخورد می‌کنید. مثلاً در طول مسیر به دومیتیوس (Domitus) و هوریشس (Horatius)، دو نگهبان برخورد می‌کنید که دارند درباره‌ی گم شدن سنتیلا (Sentilla) با هم حرف می‌زنند.

بالای پلکانی که به معبد آپولو ختم می‌شود، ممکن است به اکوییتیا (Equitia) برخورد کنید. او هم ماموریت مهمی دیگر با عنوان «الگوی مشترک» (The Common Thread) به شما واگذار می‌کند.

پس از رسیدن به معبد آپولو، لوکریشیا به شما می‌گوید که مریضش مرده، ولی می‌شد با اَنگُم (Resin) او را نجات داد. شخصی به نام دیسیوس (Desius) انگم دارد، ولی قیمتی بالا برای آن تعیین کرده و تحت هیچ شرایطی حاضر نیست زیر قیمت آن را بفروشد.

با توجه به این‌که در این مقطع پول کافی برای خرید انگم در اختیار نداریم، بازی ماموریتی متفاوت تعیین می‌کند: دزدیدن آن. دزدیدن انگم قانون طلایی را می‌شکند، بنابراین شما مجبور می‌شوید چرخه‌ی زمانی را دوباره تکرار کنید. ولی انگم همچنان در کوله‌پشتی‌تان است. شاید این بار بتوان نزد لوکریشیا رفت و انگم را برای درمان بیمار رو به مرگش به او داد.

در هر نقطه از مراحل انجام این ماموریت می‌توانیم ماموریت را رها کنیم و بنا بر اختیار خودمان به تحقیق و اکتشاف ادامه دهیم. می‌توانیم سرنخ سنتیوس را نادیده بگیریم و مسیری دیگر را دنبال کنیم. می‌توانیم کلاً ماموریت مربوط به معبد آپولو را فراموش کنیم و به‌جایش ماموریت اکوییتیا را انجام دهیم. در واقع در ابتدای بازی حتی می‌توانیم به گالریوس بگوییم که به تور گردش‌گری او از شهر نیاز نداریم و خودمان می‌توانیم آن را اکتشاف کنیم.

نکته‌ی مهم اینجاست که اگر ترجیح‌مان بر این است که خودمان دنیای بازی را اکتشاف کنیم، بازی این امکان را برای ما فراهم می‌کند تا تورهای گردشگری هدایت‌شده را لغو کنیم و هرطور که دلمان می‌خواهد بازی را پیش ببریم. ولی هروقت گیج شدیم، به‌خاطر چرخه‌ی زمانی تکرارشونده‌ی بازی این تورها همیشه در دسترس هستند تا اطلاعات مهم را به ما گوشزد کنند. همچنین به ما یک سری ماموریت مختلف داده می‌شود که از بین آن‌ها دوتایشان به همه‌ی پایان‌های مختلف بازی ختم می‌شوند.  در جریان حل این ماموریت‌ها به‌طور مستقیم ساز و کار قانون طلایی و سیستم لوپ زمانی را مشاهده می‌کنیم.

باید به این نکته توجه داشت که بعضی از بازیکن‌ها دوست دارند به سمت هدف هدایت شوند، چون آزادی زیاد آن‌ها را گیج و دلسرد می‌کند و برخی دیگر دوست دارند که آزادانه به اکتشاف بپردازند. بازی هوای هردو نوع بازیکن را دارد. در نهایت انتخاب با خود بازیکن است: این‌که از دستورات پیروی یا از آن‌ها سرپیچی کند.

حس پیشرفت دائمی

یکی دیگر از نقاط قوت بازی این است که به هنگام بازی کردن آن حس می‌کنید دائماً در حال پیشرفت هستید و برخورد به بن‌بست‌ها یا از دست دادن سرنخ‌های مهم در مسیر بازی اتفاق نمی‌افتد. بازی از چه طریق موفق می‌شود به این مهم دست پیدا کند؟

برای درک این موضوع لازم است که ساختار بنیادین شهر فراموش‌شده را درک کرد. اگر بخواهیم از اصطلاح به‌کار رفته در اسکایریم استفاده کنیم، در بازی ۲۰ ماموریت فرعی وجود دارد، ولی خود بازی آن‌ها را سرنخ (Leads) خطاب می‌کند. این سرنخ‌ها شایعه‌ها و درخواست‌هایی هستند که ممکن است در پیشرفت تحقیقات‌تان به شما کمک کنند.

مهم‌ترین نکته این است که برای آگاه شدن از سرنخ‌ها چند راه‌حل وجود دارد. دو یا چند شخصیت ممکن است برای شروع سرنخی یکسان را در اختیار شما قرار دهند. اغلب چند روش برای پیشروی در این ماموریت‌ها وجود دارد.

مثلاً برای راه یافتن به ویلای مالیولس (Malleolus) سه راه در اختیار دارید:

۱. از ارتفاعی بلند به استخر کف خانه‌اش بپرید

۲. از پیچک‌هایی روی دیوار خانه‌اش بالا بروید

۳. به نگهبانی جلوی در خانه‌اش رشوه دهید

وقتی چند راه برای شروع کردن و تمام کردن این ماموریت‌ها وجود دارد، احتمال برخورد به بن‌بست یا از دست دادن سرنخی مهم کمتر است. ولی به‌نظرم یکی از هوشمندانه‌ترین جنبه‌های بازی این است که همه‌ی این سرنخ‌ها کاملاً در هم تنیده شده‌اند. بگذارید یک مثال بزنم.

در بازی شخصیتی به نام «قاتل» (The Assassin) وجود دارد که از حمام شهر وارد می‌شود. وقتی برای اولین بار او را ملاقات می‌کنید، یکی از شهروندان شهر به نام فابیا (Fabia) وارد معبدی با سقف در حال ریزش می‌شود و در آنجا کشته می‌شود (هرچند می‌توان با هشدار دادن درباره‌ی معبد جلوی مرگ او را گرفت، ولی وقتی برای بار اول بازی را انجام می‌دهید، شاید دلیلی نداشته باشید که این توصیه را به او بکنید، چون نمی‌دانید سقف معبد قرار است فرو بریزد). قاتل نیز می‌گوید در شهر خیانت‌کاری وجود دارد که رنگ چشم‌هایش با هم فرق دارند. در نهایت با تیرکمانش تیری به شما شلیک می‌کند و به‌خاطر گناه حمله به انسانی دیگر یک چرخه‌ی زمانی جدید آغاز می‌کند. اکنون در این چرخه‌ی زمانی جدید می‌توانید برگردید، فابیا را نجات دهید، قاتل را به معبد مرگبار هدایت کنید و تیرکمانش را بدزدید.

اساساً با حل کردن این سرنخ، مسیرتان برای حل کردن چند سرنخ دیگر هموار می‌شود. سرنخی که درباره‌ی خیانت‌کار به دست آوردید، به شما کمک می‌کند برای حل سرنخ «دموکراسی در عمل» (Democracy in Action) مالیولس را از دور انتخابات خارج کنید (چون خیانت‌کار همان مالیولس است؛ اوست که چشم‌هایی با رنگ ناهمسان دارد)، فابیا به شما کمک می‌کند برای حل سرنخ «گناه‌کار» (The Sinner) کسی را که در حال تهدید کردن و زورگویی به ورجیل (Vergil) است پیدا کنید. نجات دادن فابیا در سرنخ «مردی بافضیلت» (A Virtuous Man) جورجیوس (Georgius) را متقاعد خواهد کرد که رای‌اش را تغییر دهد. پیدا کردن تیرکمان قاتل سرنخ «مستقیم چون تیر تیرکمان» (Straight as an Arrow) را حل خواهد کرد.

به‌عبارت دیگر، حل کردن یک سرنخ مسیر حل کردن چهار سرنخ دیگر را هموار می‌کند و این تنها باری نیست که این اتفاق می‌افتد.

من مسیر حل تمام ماموریت‌های بازی را روی نمودار کشیدم و کشف کردم که تقریباً همه‌ی سرنخ‌ها به‌نحوی حداقل به یک سرنخ دیگر وصل هستند.

نقطه‌قوت این سیستم این است که هرگاه پیشرفتی در بازی حاصل کنید، به‌شکلی طبیعی و ارگانیک به پیشرفت شما در بخشی دیگر از بازی کمک خواهد کرد؛ خواه از راه آغاز کردن یک سرنخ، پیش بردن آن یا به پایان رساندن آن. شهر فراموش‌شده مثل بازی‌های نقش‌آفرینی استاندارد نیست که در آن‌ها ممکن است یک ماموریت مستقل را به پایان برسانید و بعد ندانید چه کار کنید. در این بازی به پایان رساندن هر ماموریت مسیرهای جدید برای پیمودن پیش روی شما قرار می‌دهد.

این سیستم یک نقطه‌قوت دیگر هم دارد و آن هم فراهم کردن حس غوطه‌وری و باورپذیری است. نیک می‌گوید: «در جوامع واقعی، خصوصاً جوامع کوچک – مثل نمونه‌ای که در بازی شاهد هستیم – همه یکدیگر را می‌شناسند و همه در امورات شخصی یکدیگر دخیل هستند. بنابراین در بازی اطمینان حاصل کردم که هر شخصیت تا حدی که طبیعی به نظر برسد، در گفتگوها به همسایه‌هایش اشاره کند. معادل جایگزین این سیستم – که در بازی‌های دنیاباز بزرگ زیاد مشاهده‌اش می‌کنید – این است که انگار هر شخصیت مستقل از شخصیت‌های دیگری که کنارش هستند زندگی می‌کند. این سیستم باعث می‌شود دنیای بازی کم‌عمق جلوه کند.»

در مقام مقایسه، شهر فراموش‌شده نمونه‌ای بی‌نقص از ضرب‌المثل «به باریکی قطره، به عمق اقیانوس» است.

 غافلگیری‌ها و فاش‌سازی‌های داستانی

نقطه‌قوت بعدی بازی تعداد غافلگیری‌ها و فاش‌سازی‌های سرشار آن است. این نقطه‌قوت به‌خاطر ساختار غیرخطی بازی قابل‌توجه‌تر جلوه می‌کند. همان‌طور که نیک می‌گوید: «معمولاً بازیکنان استعداد بالایی در این دارند که جزئیات داستانی را در کنار هم بچینند تا به درکی عمیق‌تر از تصویر کلی برسند. با این حال بعضی از نوت‌ها یا عناصر سازنده‌ی داستانی هستند که اگر به ترتیبی اشتباه یافت شوند، باعث می‌شوند حتی باهوش‌ترین بازیکنان نیز گیج و ناامید شوند. مثلاً اگر پروسه‌ی زمینه‌سازی برای فاش‌سازی یک عنصر غافلگیرکننده خراب شود یا آهنگ روایی بازی خیلی سریع و ناگهانی جلو برود، چنین حسی به بازیکن دست می‌دهد.»

بنابراین با این‌که بازی آزادی عمل زیادی در اختیار بازیکن قرار می‌دهد، طراح بازی به‌شکلی هوشمندانه «دروازه»‌هایی (Gates) را داخل بازی قرار داده که هدف‌شان این است که تا موقعی‌که بازیکن یک سری پیش‌شرط را پشت‌سر نگذاشته، یک سری اطلاعات را در اختیار او قرار ندهد.

مثلاً تا موقعی‌که چند متهم را شناسایی نکرده باشید، گزینه‌ی «تعیین مجرم» در درخت دیالوگ‌تان با سنتیوس باز نمی‌شود. یا به‌عنوان مثالی دیگر، تا موقعی‌که درباره‌ی زندگی و گذشته‌ی ساکنین شهر از آن‌ها پرس‌وجو نکرده باشید، اکوییتیا ماهیت واقعی شهر را به اطلاع شما نمی‌رساند؛ و تا موقعی‌که از ماهیت واقعی شهر خبر نداشته باشید، فیلسوفی که در تونل زیرزمینی زندگی می‌کند به شما اجازه‌ی عبور نمی‌دهد.

نیک در این باره می‌گوید: «همیشه تصور من این بود که دروازه‌ها با فلسفه‌ی گیم‌دیزاین دنیاباز تناقض دارند، بنابراین تصمیم گرفتم به تعداد کم از آن‌ها استفاده کنم و برای وجود آن‌ها توجیهی در خط روایی بازی فراهم کنم.»

ولی نقطه‌‌قوت این دروازه‌ها – یا عوامل بازدارنده برای پیشروی – این است که بازی همه‌ی برگ‌برنده‌هایش را یک‌جا رو نمی‌کند. به‌جایش غافلگیری‌هایش را به‌طور آهسته و پیوسته به شما عرضه می‌کند: ماهیت واقعی شهر، تاریخچه‌ی شهر، خلافکاری که پشت شکسته شدن قانون طلایی نقش دارد و…

از این لحاظ بازی مثل یک رمان مهیج عمل می‌کند که نمی‌توان زمین گذاشت. این غافلگیر‌ی‌ها و فاش‌سازی‌های دائمی باعث می‌شوند ذهن‌تان همیشه درگیر داستان باشد و درباره‌ی اتفاقی که قرار است در ادامه بیفتد کنجکاو بمانید.

پایان بازی

این درگیری ذهنی و کنجکاوی تا پایان بازی (یا بهتر است بگوییم پایان‌های بازی) باقی می‌ماند. در این باره نیک می‌گوید: «بازیکن باید پایانی را دریافت کند که سزاوارش است. به‌عبارت دیگر، هر پایانی که در بازی دریافت می‌کند، باید پایانی باشد که پاداش انرژی فکری و ذهنی‌ای به حساب بیاید که صرف بازی کرده است.»

بنابراین اگر خودخواه باشید، می‌توانید خیلی سریع به یکی از پایان‌های بازی دست پیدا کنید، ولی رسیدن به این پایان اصلاً حس خوبی نخواهد داشت. برای رسیدن به بهترین پایان بازی (که در آچیومنت‌های بازی با عنوان Canon Ending شناخته می‌شود) باید حسابی درگیر بازی شوید و تقریباً به همه‌ی شخصیت‌ها کمک کرده باشید.

برای رسیدن به این پایان نیز نیک دروازه‌ای دیگر تعیین کرد. برای رسیدن به این پایان باید چهار پلاک پیدا کنید تا در معبد اصلی باز شود. برای پیدا کردن این چهار پلاک تقریباً باید همه‌ی معماهای داخل شهر را حل کنید. باید کاباش (Kabash) را پیدا کنید، مالیولس را از دور رقابت در انتخابات حذف کنید و راهی برای کمک کردن به همه‌ی شهروندان داخل شهر پیدا کنید. سپس در یکی دیگر از چرخه‌های زمانی بازی باید گالریوس را وادار کنید تا به همه‌ی شهروندان داخل شهر کمک کند. رسیدن به این درجه از تسلط روی دنیای بازی و وقایع آن بسیار لذت‌بخش است.

فیلم‌هایی که موضوع آن‌ها گیر افتادن در چرخه‌ی زمانی است، اغلب درباره‌ی سوءاستفاده از این چرخه هستند؛ این‌که چگونه می‌توان از آن برای کسب قدرت بیشتر و تفریح کردن استفاده کرد. شهر فراموش‌شده نیز به‌خوبی این حس را منتقل می‌کند.

همان‌طور که نیک می‌گوید: «پیشروی در بازی حس خوبی دارد، چون در طول آن در حال کمک کردن به شخصیت‌هایی هستید که بهشان وابستگی احساسی دارید و قرار گرفتن همه‌چیز سر جای خودش به‌طور غافلگیرکننده‌ای لذت‌بخش است. در این حالت متوجه می‌شوید همه‌ی کارهای خوبی که تا آن لحظه انجام دادید – کارهایی که در ابتدا «ماموریت‌های فرعی» بی‌ربط به یکدیگر به نظر می‌رسیدند – در کنار هم باعث به سرانجام رسیدن نقشه‌ای پیچیده می‌شوند.»

***

بسیار خب،‌ این هم از دلایل جذاب بودن شهر فراموش‌شده. اجازه دهید برای آخرین بار مرورشان کنیم:

۱. بازی بخش افتتاحیه‌ی کارآمدی دارد و از همان ابتدا توجه‌تان را جلب می‌کند و کنجکاوی‌تان را برمی‌انگیزد

۲. بازی مقدار زیادی آزادی برای بازیکن فراهم می‌کند، ولی برای این‌که بازیکن گیج نشود، تا حدی که خودش بخواهد او را راهنمایی می‌کند

۳. به‌لطف ماموریت‌های فرعی درهم‌تنیده و مربوط به یکدیگر، همیشه کاری برای انجام دادن وجود دارد و بازیکن به بن‌بست برخورد نمی‌کند

۴. در بازی دروازه‌هایی قرار داده شده که تا موقعی‌که به پیش‌شرطی خاص نرسید، اطلاعات مهم را از شما مخفی نگه می‌دارند تا غافلگیری‌های بازی را در همان ابتدا برای خودتان اسپویل نکنید.

۵. با توجه به این‌که برای رسیدن به پایان واقعی بازی باید به بیشتر شهروندان شهر کمک کنید، پایان بازی – در عین این‌که کمی تا قسمتی سانتی‌مانتال است – بسیار رضایت‌بخش است.

کاملاً مشخص است که شهر فراموش‌شده را قصه‌گویی بسیار باهوش تعریف کرده است، کسی که به‌خوبی درک کرده برای طراحی داستانی قوی، روایت و گیم‌پلی باید در ارتباط نزدیک با یکدیگر توسعه پیدا کنند. به همین خاطر است که شهر فراموش‌شده به‌راحتی یکی از بهترین بازی‌هایی است که در سال ۲۰۲۱ بازی کردم.

معرفی کوتاه تعدادی از بازی‌های خلاقانه‌ی ۲۰۲۱ که سزاوار دریافت دیپلم افتخار هستند:

• تودی و تاپدی (Toodee and Topdee): تودی و تاپدی یک بازی چندسبکی با محوریت تغییر بُعد (Dimension Flip) است که در آن برای پشت‌سر گذاشتن چالش‌های بازی باید بین یک سکوبازی دوبعدی و بازی پازل با دید ایزومتریک جابجا شوید.
• آنپکینگ (Unpacking): آنپکینگ یک شبیه‌ساز اسباب‌کشی خانه با گیم‌پلی تتریس‌مانند است که در آن باید وسایل منزل را سرجایشان قرار دهید. ولی قرار دادن وسایل سرجایشان پروسه‌ای است که در آن نکات ریز داستانی معلوم می‌شود.
• جلوی چشمانت (Before Your Eyes): جلوی چشمانت یک بازی ماجرایی-روایتی غم‌انگیز است که در آن هربار که در وبکم پلک می‌زنید، جهش زمانی در بازی اتفاق می‌افتد، برای همین نمی‌توانید مدت زمان زیادی را در هر صحنه سپری کنید.
• ویلدرمث (Wildermyth): ویلدرمث یک بازی رومیزی تاکتیکی است که در آن گروه شخصیت‌هایی که در اختیار دارید، داخل لحظات روایتی تصادفی قرار داده می‌شوند.
• آنسایتد (Unsighted): آنسایتد یک بازی ماجراجویی الهام‌گرفته از زلدا است که در آن سیستم زمانی بی‌رحمانه‌ای حاکم است که برای مدریریت آن باید زمان – و پول‌تان – را به‌شکلی حساب‌شده صرف کنید.
• رویاهای سیلیکونی (Silicon Dreams): رویاهای سیلیکونی نسخه‌ی بازی‌سازی‌شده‌ی آن بخش از فیلم بلید رانر (Blade Runner) است که در آن با یک نفر مصاحبه می‌کنید و به جزئیات ریز رفتاری‌اش دقت می‌کنید تا ببینید ربات است یا نه.

همان‌طور که می‌بینید، سال ۲۰۲۱ سال خوبی برای بازی‌های خلاقانه بود. حتی فرصت نشد درباره‌ی اینسکریپشن (Inscryption) و اسلیپ‌ویز (Slipways) و بازی‌های دیگر صحبت کنم.

یکی از جنبه‌های مفرح صحبت کردن درباره‌ی بازی‌ها همین است. صنعت گیم با سرعت زیاد در حال حرکت به سمت جلو است و هر سال خلاقیت و نوآوری بیشتری در آن موج می‌زند. به‌شخصه بی‌صبرانه منتظرم تا ببینم بازی‌های سال ۲۰۲۲ از لحاظ نوآوری چه در چنته دارند.

منبع: مارک براون – یوتیوب

انتشار یافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا