یک روز داشتم در کوچه‌پس‌کوچه‌های اینترنت پرسه می‌زدم که بر حسب اتفاق به سایت Logically Fallacious برخورد کردم. آشنایی با این وبسایت برایم تجربه‌ای مسرت‌بخش بود، چون مدت‌ها بود که دنبال کتاب یا وبسایتی می‌گشتم که در آن مغلطه‌ّها و سفسطه‌ها معرفی شده باشند و جز صفحه‌ی List of Fallacies در ویکی‌پدیا به مورد قابل‌توجه دیگری برخورد نکردم. صفحه‌ی ویکی‌پدیا تا حدی پاسخگوی نیازم بود، ولی مشکلم با ویکی‌پدیا این بود که مقالات آن نه جامع بودند، نه خوش‌خوان و جذاب و نه خلاصه و مفید. سایت Logically Fallacious از همه‌ی این ویژگی‌ها برخوردار بود، چون یک آدم کاربلد و کارشناس به نام بو بنت (Bo Bennett) آن را تدوین کرده است.

روزانه در اینترنت بحث‌های زیادی را راجع‌به مسائل مختلف دنبال می‌کنم؛ از بحث‌های مربوط به فرهنگ عامه گرفته تا مسائلی که مرگ و زندگی انسان‌ها بهشان وابسته است؛ مثلاً جنگ و سقط جنین. مشکل این بحث‌ها این است که در «لحظه» اتفاق می‌افتند. یعنی تعداد زیادی از بحث‌هایی که فکر مردم را شکل می‌دهند، یا بحث‌های توییتری هستند یا سخنرانی‌ها و مباحثه‌هایی که از تلویزیون و یوتوب پخش می‌شوند. با توجه به لحظه‌ای بودن ذات این مباحثات، احتمال زیادی دارد استدلال‌های مطرح‌شده درشان سوراخ منطقی داشته باشد و اگر با این سوراخ‌های منطقی آشنا نباشید، ممکن است یک استدلال اشتباه به‌عنوان یک استدلال موجه خودش را در ذهنتان جا بزند و بعد شما آن را به‌عنوان چیزی که از درستی‌اش مطمئنید پیش دیگران مطرح کنید و… دیگر باقی‌اش را خودتان می‌توانید حدس بزنید.

سری مقالاتی که قصد دارم در دیجی‌کالا منتشر کنم، معرفی خلاصه‌ومفید حدود ۳۰۰ مغلطه و سفسطه است. تعدادی از این مغلطه‌ها معروف و فراگیر هستند و احتمالاً‌ اسمشان را شنیده‌اید، ولی بیشترشان به‌مراتب کمیاب‌تر و ناشناخته‌تر هستند و شاید حتی در نظر خیلی‌ّها مغلطه و سفسطه نباشند. به نظرم آمد که جای خالی فهرست کاملی از مغلطه‌های موجود در نت فارسی حس می‌شود و این سری مقالات قرار است این جای خالی را پر کند (می‌گویم نت فارسی، چون گاهی لازم می‌شود وسط بحث به یک مغلطه‌ی خاص لینک داد و کتاب کاغذی در این زمینه جوابگو نیست). البته می‌دانم یادگیری سفسفطه و مغلطه می‌تواند عادات بدی در آدم ایجاد کند. مثلاً بعضی‌وقت‌ها به جای تمرکز روی استدلال دیگران، تبدیل می‌شوید به رباتی که دم‌به‌دقیقه می‌گوید: «شما از مغلطه‌ی حمله‌ی شخصی استفاده کردید. Argument Terminated!» بنابراین راهکار بهتر این است که اگر کسی دارد در بحث از مغلطه استفاده می‌کند، به جای اشاره به نام مغلطه، سعی کنید به او توضیح دهید اشکال کارش کجاست. مثلاً اگر کسی به جای حمله به استدلال‌تان به خودتان حمله کرد، به جای اشاره کردن به این‌که دارد از مغلطه‌ی حمله‌ی شخصی استفاده می‌کند، به او بگویید: «من هیچ‌وقت ادعا نکردم آدم بی‌نقصی هستم. ولی اشکال حرفی که زدم چی بود؟ امکانش هست راجع‌به همون بحث کنیم؟»

اگر بخواهم منظورم را کلی‌تر بیان کنم، پیشنهاد من این است که به این سری مطالب به چشم تلاشی دایره‌المعارفی برای یادگیری تمام مغلطه‌های موجود در کهکشان نگاه نکنید، چون این نگرش کسل‌کننده و دلسردکننده است. نگرش بهتر این است که هنگام خوانش هر مدخل، دقت کنید و ببینید اندیشه چطور به انحراف کشیده می‌شود. این مطالب فرایند به انحراف کشیده شدن اندیشه و ارائه‌ی استدلال‌های به‌ظاهر درست را به‌خوبی نشان می‌دهد. اگر به جای یادگیری یک سری اسم، تمرکزتان را روی فراگیری این فرایند بگذارید، مطمئن باشید طولی نخواهد کشید که از قدرت خود برای استدلال کردن و دقت لیزرمانندتان در تشخیص ناخالصی در استدلال‌های دیگران ذوق‌زده خواهید شد. به‌عبارت دیگر، با جذب نگرشی که پشت فاش‌سازی مغلطه‌هاست، دیگر کسی نمی‌تواند به‌راحتی سرتان (یا به‌َعبارت دقیق‌تر، سر ذهنتان) کلاه بگذارد.

حالا بدون مقدمه‌چینی بیشتر، اجازه دهید از زبان خود آقای بنت بشنویم که هدفش از نوشتن این مطالب چه بوده و استدلال و مغلطه و… کلاً‌ چه هستند، چون من نمی‌توانم بهتر از خودش این چیزها را توضیح دهم.

---

پیش‌گفتار

چند سال پیش در حال ورود به یک دوره‌ی بحران فکری بودم. در این دوره به علم، فلسفه و مذهب علاقه‌ی زیادی پیدا کردم و علاقه‌ی شدیدم به من انگیزه داد تا وبسایتی به نام

http://www.debategod.org

را تاسیس کنم. هدفم از تاسیس وبسایت این بود که طرز فکر بقیه را درک کنم و به همان نتایجی برسم که آن‌ها پیش از من بهشان رسیده‌اند. موقع تاسیس این وبسایت فکرش را هم نمی‌کردم که این پروژه‌ی فرعی منجر بشود هر روز چند ساعت از وقتم را به استدلال کردن، سنجش استدلال بقیه و پرورش نگرش منطقی صرف کنم. این وبسایت ذهن من را به دنیایی از حقایق باز کرد که زیر دنیایی از استدلال‌های مغلطه‌آمیز دفن شده بود.

ولی این اکتشاف یک‌شبه اتفاق نیفتاد.

سال‌های سال بود که به خیال خودم داشتم به موجه‌ترین شکل ممکن از موضع خود دفاع می‌کردم، ولی به این نتیجه رسیدم که با وجود ریشه داشتن حرف‌هایم در حقیقت، تلاشم بی‌فایده است (نتیجه‌گیری‌ام تا حدی متاثر از کسانی بود که باهاشان بحث می‌کردم، چون آن‌ها برای منطق و برهان ارزش قائل نبودند. جلوتر  بیشتر به این موضوع خواهم پرداخت). طرف مقابل بحث داشت با استدلال‌هایی که در ظاهر مو لای درزشان نمی‌رفت، استدلال‌های من را (حداقل آن استدلال‌هایی را که فکر می‌کردم می‌توانم با اطمینان ازشان دفاع کنم) زیر سوال می‌برد، ولی متاسفانه پیش‌فرض نهفته در استدلال‌های جناح مقابل وجود حقیقی و تاریخی یک مار سخنگو، دنیایی ۶۰۰۰ ساله و حتی صاف و مسطح بودن زمین بود. یک جایی وسط بحث حس کردم در ناحیه‌ی گرگ‌ومیش گیر افتاده‌ام. ولی این وسط چیزی سر جایش نبود. و واقعاً‌ هم چیزی سر جایش نبود.

همان‌طور که خودتان هم احتمالاً‌ تاکنون حدس زده‌اید، مارها نمی‌توانند حرف بزنند، سن دنیا از ۶۰۰۰ سال بیشتر است (به طور دقیق‌تر ۱۳.۷ میلیارد سال بیشتر)، زمین به صافی و مسطحی سینه‌های ونوس ویلندورف است و استدلال‌های این‌چینی به اندازه‌ی جراحی پلاستیک انجام‌شده روی صورت پلنگ‌ها اشتباه هستند. سوالی که در ذهن من ایجا شد این بود که چرا مردم به استفاده از چنین استدلال‌هایی روی می‌آورند.

یک روز، برحسب اتفاق کتابی راجع‌به به استدلال کردن پیدا کردم و مشغول خواندنش شدم. این کتاب دنیای مطالعاتی جدیدی را به من معرفی کرد و به‌لطف آن با مفاهیمی چون منطق (Logic) (هم صوری (Formal) و هم مادی (Informal)). استدلال (Reasoning)، متقاعدسازی (Persuasion)، تفکر نقادانه (Critical Thinking)، عقلانیت (Rationality)، طرز بیان (Rhetoric)، سوگیری شناختی (Cognitive Biases) و استدلال‌های مغلطه‌آمیز آشنا شدم. موقعی که نئو داشت در ماتریکس کونگ‌فو یاد می‌گرفت چه حسی داشت؟ من هم همان حس را داشتم. در این زمینه‌ها هرچه اطلاعات دم دستم بود می‌خواندم و یاد می‌گرفتم و نمی‌توانستم جلوی خودم را بگیرم. در کمال صداقت می‌گویم که تازه می‌فهمم تا ۳۸ سالگی مشکل زندگی‌ام چه بود: افکار اشتباه و گمراه‌کننده و استدلال‌های غلط، هم از جانب بقیه، هم از جانب خودم.

با کسب این ابرقدرت جدید، بسیاری از عقاید قدیمی خود و دلیل شکل‌گیری این عقاید را ساختارشکنی کردم. بگذارید رک و پوست‌کنده اعتراف کنم: این تجربه مرا خاضع و خاشع کرد. نظر من نسبت به کسانی که باورهای متفاوتی داشتند تغییر کرد، ‌چون فهمیدم که مغز احساسی و اغلب غیرمنطقی، متعصب و سرشار از کج‌فهمی ما انسان‌ها مانع از درک واقعیت می‌شود. این «رازی» است که همه‌ی انسان‌ها باید بدانند. بعد از این‌که درک کنیم ذهنمان ما را فریب می‌دهد، تازه آماده می‌شویم که بفهمیم این کار را چطور انجام می‌دهد. یاد می‌گیریم که حیله و نیرنگ مغز خودمان را شناسایی کنیم و به منطق و عقلانیت اجازه‌ی عرض اندام دهیم.

برای مدتی طولانی، دغدغه‌ی من این بود که باورهای خرافی و عیرمنطقی را یکی پس از دیگری از بین ببرم. ولی کار من مصداق همان ضرب‌المثل معروف بود: به جای این‌که به مردم ماهی‌گیری یاد دهم، داشتم بهشان ماهی می‌دادم. ناگهان معادل جدیدی از این ضرب‌المثل معروف به ذهنم خطور کرد:

اگر غیرمنطقی بودن باوری را به کسی ثابت کنی، او برای یک روز منطقی می‌ماند. اگر غیرمنطقی بودن طرز تفکر را به کسی ثابت کنی، او برای یک عمر منطقی می‌ماند.

این مجموعه مطالب کلاس درسی است که مثل منجنیق، شما را به درون دنیایی پرتاب می‌کند که در آن همه‌چیز را همان‌طور که هست خواهید دید، نه آنطور که فکر می‌کنید هست. تمرکز این سری مطالب روی مغلطه‌ها و سفسطه‌هاست. تعریف ساده‌ی مغلطه و سفسطه خطا در استدلال است؛ تقریباً چیزی مثل خطای دید، منتها برای ذهن. با خواندن هر مدخل، قابلیت استدلال کردن و تصمیم گرفتن‌تان بهتر و بهتر می‌شود. با شما سر یک دلار شرط می‌بندم اگر روی دور خواندن این مطالب بیفتید، به‌زحمت بتوانید جلوی خود را بگیرید. اگر من بردم، پولتان را نزد خود نگه دارید و با دانش جدیدی که کسب کردید حال کنید.

اگر احیاناً‌ دیدید که این مطالب توجه‌تان را جلب نکرده‌اند، می‌توانید یک دلار را به آدرس پستی‌ای که در سایت ذکر شده بفرستید.

امیدوارم از این سری مطالب لذت ببرید.

پ.ن.:‌ اگر در قسمت مربوط به شرط‌بندی گول بو بنت را خوردید، لازم است که مطالب را با دقت بیشتری دنبال کنید!

---

مقدمه (برگرفته از نسخه‌ی کاغذی)

این کتاب برای مخاطب عام نوشته شده، ولی با این حال لازم است قبل از پرداختن به اصل مطلب یک سری مفاهیم معرفی شوند، چون ممکن است با وجود نقش حیاتی‌شان در استدلال کردن، خواننده‌ی عام باهاشان آشنایی نداشته باشد. همچنین لازم است راجع‌به چند چیز اخطار دهم و نحوه‌ی بخش‌بندی مطالب را شرح دهم. ولی قبل از هر چیز، اجازه دهید دلیل پشت انتخاب این عنوان (Logically Fallacious) را توضیح دهم.

وقتی داشتم علیه استدلالات ماوراءطبیعه استدلالی بیان می‌کردم، متوجه شدم که تقریباً در همه‌ی موقعیت‌های مشابه، آنچه در قالب استدلال magically delicious به من عرضه می‌شود، در واقع logically fallacious است. هیچ جادویی در کار نیست. با استفاده از منطق بد و برهان مغلطه‌آمیز، می‌توان طوری وانمود کرد که انگار توسل «جادو» تنها نتیجه‌ی منطقی‌ست، در حالی که نتیجه‌ی منطقی مغلطه‌آمیز بودن استدلال است. این کتاب و مثال‌های به کار رفته در آن در تمامی موقعیت‌های مرتبط به عقل و منطق کاربرد دارند و این عنوان برای همه‌ی این موقعیت‌ها صادق است. از آن مهم‌تر، دامنه‌ی LogicallyFallacious.com در دسترس بود.

---

استدلال کردن (Reasoning)

انسان‌ها از قابلیت بیان حقیقت و بررسی صحت آن برخوردارند. انسان‌ها می‌توانند اعتقاداتشان را توجیه کنند و به طور کلی چیزها را درک کنند. ما این کار را با عقل (Reason) انجام می‌دهیم و فرایند انجامش نیز استدلال کردن (Reasoning) نام دارد. تقریباً‌ همه‌ی انسان‌های سالم از قابلیت استدلال کردن برخوردارند، ولی تعداد بسیار بسیار کمی از انسان‌ها این کار را به‌خوبی انجام می‌دهند. ضعف ما انسان‌ها در استدلال کردن دلایل زیادی دارد. در این کتاب بسیاری از این دلایل برایتان روشن خواهد شد.

---

بحث (Arguments)

واژه‌ی «بحث» در ذهن بیشتر مردم تداعی‌گر دعوای بین دو یا چند نفر آدم است؛ دعوایی با چاشنی اعصاب‌خوردی، رفتار تدافعی و احساسات منفی.

چیزی که توصیف شد، نوعی از بحث کردن است، ولی نه آن نوعی که قصد داریم در این کتاب به آن بپردازیم. به طور کلی تعریف بحثی که ما در نظر داریم این است:‌ تلاشی برای متقاعد کردن یک نفر راجع‌به چیزی از راه ارائه‌ی دلیل و برهانی که کاربرد آن ترغیب کردن او به پذیرفتن یک نتیجه است. ما هر روز استدلال می‌کنیم و استدلال می‌شنویم، ولی متوجه نیستیم چیزی که می‌گوییم و می‌شنویم استدلال است. اشخاص دور و برمان دائما در تلاش‌اند تا ما را متقاعد کنند و کاری کنند به یک نتیجه‌ی خاص برسیم، ولی نسبت به این فرایند آگاه نیستیم.

گاهی متقاعدسازی بسیار زیرپوستی انجام می‌شود، گاهی دلایل پشت متقاعدسازی در لفافه بیان می‌شوند و گاهی نیز نتیجه فرض پنداشته می‌شود. اگر این کتاب قرار است فایده‌ای داشته باشد، خواننده‌اش باید متوجه باشد که کی دارد استدلال می‌شنود و کی خودش دارد استدلال می‌کند.

استدلال از چندین فرضیه (Premise) و یک نتیجه (Conclusion) تشکیل شده است. نام‌های دیگر فرضیه دلیل (Reasons)،‌ مدرک (Supporting Evidence) یا ادعا (Claims) هستند. گاهی اوقات مثال‌های ذکرشده گزاره (Propositions) یا بیانیه (Assertions) خطاب می‌شوند؛ حرفی که باید آن را پذیرفت.

من از لفظ استدلال‌کننده (Arguer) و طرف بحث (Opponent) یا مخاطب (Audience) برای اشاره به کسی که استدلال می‌کند و شخص یا اشخاصی که استدلال او را می‌شنود و ارزش‌گذاری می‌کنند، استفاده می‌کنم. به یاد داشته باشید که استدلال‌کننده ممکن است هرکسی باشد: نامزد انتخاباتی، مبلغ مذهبی، همسر یک آدم، پسر هفده‌ساله‌ای که پشت یکی از پیشخوان‌های وال‌مارت نشسته است و خلاصه هرکسی که از قدرت مکالمه‌ی منطقی برخوردار است. طرف بحث نیز ممکن است افسر پلیس، رفیق صمیمی‌تان، همسرتان یا هرکسی باشد که از قدرت مکالمه‌ی منطقی برخوردار است.

استتنتاج (Deduction) نوعی از استدلال است که در آن نتیجه مستقیماً از مفروضات استدلال برداشت می‌شود. این مثال کلاسیک در درک این مفهوم بهتان کمک خواهد کرد:‌

فرضیه ۱: همه‌ی انسان‌ها میرا هستند.

فرضیه ۲:‌ سقراط انسان است.

نتیجه:‌ سقراط میراست.

اگر مفروضات صحیح باشند، نتیجه نیز باید صحیح باشد. فقط در این صورت است که با استدلال استتنتاجی طرفیم. به استدلال استتنتاجی استدلال صوری نیز می‌گویند.

استدلالی که نتیجه‌اش به احتمالات بستگی داشته باشد و نه قطعیات، استدلال استقرایی (Inductive Reasoning) نام دارد. این استدلال‌ها از راه استدلال کردن استقرایی (Inductive Reasoning) حاصل می‌شود. در این فرایند از مثال‌های موردی به نتیجه‌ای کلی می‌رسیم. به‌عنوان مثال:

فرضیه ۱: خورشید تا به امروز طلوع کرده است.

نتیجه: بنابراین، خورشید فردا طلوع خواهد کرد.

ممکن است خورشید همین امشب منفجر شود، بنابراین این نتیجه صرفاً بسیار محتمل است. این یک استدلال استقرایی یا مادی (Informal Argument) است.

من در این کتاب از این الفاظ زیاد استفاده می‌کنم. اگر هنوز معنی‌شان را متوجه نشده‌اید، به‌زودی متوجه خواهید شد.

گاهی حتی بیان حقایق نیز ممکن است استدلال در نظر گرفته شوند؛ یا به طور دقیق‌تر، به استدلال تبدیل شوند. مثلاً:

مردم برای زنده ماندن به غذا احتیاج دارند.

کمتر کسی به این جمله به چشم یک استدلال نگاه می‌کند، چون هدف از بیان آن متقاعد کردن کسی نیست. احتمالاً‌ پیش‌فرض بیان‌کننده‌ی جمله این است هرکسی که آن را شنیده، این گزاره و نتیجه‌ی ضمنی (Implied) آن را بپذیرد. ولی اگر یک نفر پیدا شود و بگوید: «این حرف چرت است!» شاید ترغیب شوید این جمله را که هدف آن ابراز حقیقت است، به فرم استدلالی قابل‌شناسایی‌تری تبدیل کنید، شاید جمله‌ای که جنبه‌ی شخصی‌تری داشته باشد و هیچ معنای ضمنی‌ای در آن نهفته نیست. مثلاً می‌توانید جمله را تبدیل کنید به «اگر از خوردن دست برداری، آخرش می‌میری.» راه دیگر این است که استدلال را به ریزاستدلال‌های متعددی تبدیل کرد. مثلاً این‌که «غذا» دقیقاً چیست یا منظور از «زندگی کردن» چیست و…

استدلال‌ها عنصری فراگیر هستند. هر روز استدلال می‌کنید و هر روز استدلال می‌شنوید. هرجا هم که ردپای استدلال کردن باشد، مغلطه دیر یا زود چهره‌ی زشتش را نمایان خواهد کرد. بحث مغلطه‌آمیز و استدلال مغلطه‌آمیز هم دستشان توی یک کاسه است.

---

باورها (Beliefs)

باور، حالت روانی‌ای است که در آن یک شخص به این نتیجه رسیده که یک گزاره یا فرضیه صحیح است. باورها به روش‌های مختلفی شکل می‌گیرند و توضیح نحوه‌ی شکل‌گیری‌شان از حوصله‌ی این کتاب خارج است، ولی به گفتن همین جمله بسنده می‌کنم: خاستگاه باور هرچه که باشد، منطق و تفکر نقادانه نیست.

من با توجه به مقاصد این کتاب روی دو جنبه از باور تمرکز می‌کنم: ۱. استدلال‌هایی که برای شکل‌گیری باورهای جدید ازشان استفاده می‌کنیم ۲. استدلال‌هایی که با آن‌ها باورهای پیشین‌مان را ارزش‌گذاری می‌کنیم.

انسان‌ها ۴ نگرش کلی نسبت به باورهایشان دارند: ۱. علناً می‌گوید که به فلان چیز باور دارند ۲. باورشان را به‌عنوان نظر شخصی بیان می‌کنند ۳. باورشان را در لفافه به‌عنوان یک حقیقت بیان می‌کنند ۴. باورشان را در کمال پررویی/تکبر به‌عنوان یک حقیقت بیان می‌کنند. به‌عنوان مثال:

• سطح ۱: من باور دارم که اسب‌های تک‌شاخ وجود خارجی دارند.
• سطح ۲:‌ به نظرم (یا فکر می‌کنم) همه‌ی انسان‌ها باید تا آخر عمر باکره بمانند.
• سطح ۳: اگر هات‌داگ را پودر کنید و آن را از دماغتان بالا بکشید، مزه‌اش بهتر می‌شود.
• سطح ۴: اگر تا دوران بلوغ کسی را غسل تعمید نداده باشند، جایش وسط جهنم است!

باور داشتن به بعضی چیزها شگفت‌انگیز است، مثلاً‌ باور داشتن به انسانیت. باور داشتن به بعضی چیزها خنثی و بی‌آزار است، مثلاً باور به این‌که تیم رد ساکس از تیم ینکیز بهتر است (مگر این‌که این بیانیه را پشت کامیون‌تان نوشته باشید و با آن کامیون به نیویورک سفر کنید!). باور داشتن به بعضی چیزها مرگبار است، مثلاً باور به این‌که خدایتان از شما می‌خواهد با هواپیمای مسافربری به یک آسمان‌خراش بکوبید. ولی هرچقدر که باورها به ما حس خوبی بدهند یا هرچقدر نتایج احتمالی‌شان مثبت باشد، حقیقی بودن یا نبودنشان هیچ ربطی به مفید بودن یا مضر بودنشان ندارد. این کتاب به شما کمک می‌کند با نگاه موشکافانه به استدلال‌های مغلطه‌آمیز، به حقیقی بودن یا نبودن یک باور پی ببرید.

---

مغلطه‌ها (Fallacies)

واژه‌ی «مغلطه» کاربردهای زیادی دارد، ولی من در این کتاب فقط سه کاربرد از آن را مدنظر دارم و این سه کاربرد همه‌یشان یک هدف را دنبال می‌کنند: ترویج استدلال‌های بهتر.

۱. استدلال‌های مغلطه‌آمیز: در فرم استدلال‌های مغلطه‌آمیز، یک یا چند خطای غیرحقیقی وجود دارد.

مثال: همان‌طور که هر زنی حق دارد ابروهایش را تاتو کند، حق دارد جنینش را سقط کند. (مقایسه‌ی ضعیف)

۲. تفکر مغلطه‌آمیز: شخصی که تفکر مغلطه‌آمیز داشته باشد، با استفاده از تفکر اشتباه (مثلاً نادیده گرفتن منطق) استدلال، ادعا، گزاره یا باوری اشتباه را به شکلی غلط خلق یا ارزش‌گذاری می‌کند.

مثال: من قبلاً موافق اعطای حق سقط جنین بودم، ولی سخنگو عکس یک جنین سقط‌شده را به من نشان داد و حالا من با اعطای حق سقط جنین مخالفم.

۳. تاکتیک‌های مغلطه‌آمیز: شخصی که از تاکتیک‌های مغلطه‌آمیز استفاده کند، سعی می‌کند با استفاده از تفکر مغلطه‌آمیز عمداً طرف بحث یا مخاطب را به اشتباه بیندازد و او را وادار کند ادعای اشتباهش را به‌عنوان حقیقت بپذیرد.

مثال: کافی‌ست به مردم عکس یک جنین سقط‌شده را نشان دهم تا آن‌ها را مثل موم در مشتم نگه دارم. این عکس باعث می‌شود آن‌ها منطق و تفکر نقادانه را کنار بگذارند و فقط به صدای احساساتشان گوش دهند. (مغلطه‌ی توسل به احساسات)

شاید بتوان کاربرد چهارمی هم برای مغلطه در نظر گرفت: طبقه‌بندی استدلال‌های اشتباه، مثل «توسل به مرجعیت» (Appeal to Authority).

مغلطه‌ها خطرناک‌اند، چون تشخیص دادنشان همیشه کار راحتی نیست، خصوصاً برای کسی که در این زمینه تعلیم ندیده باشد. مغلطه‌ها دیواره‌های دفاعی ذهنمان را پشت سر می‌گذارند و به همین خاطر بسیار متقاعدکننده جلوه می‌کنند، اما به شکلی گول‌زننده. دقیقاً مثل تصاویری که هدف‌شان نشان دادن خطای چشم است. اما بعضی مغلطه‌ها به اندازه‌ی سرو کردن گوشت خوک در جشن تکلیف پسران یهودی اشتباه هستند. مثلاً:

«سیبیل نذار، چون هیتلر هم سیبیل داشت و تو مثل هیتلر می‌شی!»‌

اگر مطالب این کتاب را کامل بخوانید، احتمالاً‌ دو جین مغلطه را در استدلال بالا تشخیص خواهید داد. خطای منطقی آن باید واضح باشد: داشتن شباهت فیزیکی جزئی به یک دیکتاتور فاشیست شما را به یک دیکتاتور فاشیست تبدیل نمی‌کند.

اگر به شما بگویم خورشید ۳۰ کیلومتر با زمین فاصله دارد و اندازه‌ی زمین فوتبال است، استدلالی مغلطه‌آمیز به کار نبرده‌ام. صرفاً حماقت خود را ثابت کرده‌ام. حقایق علمی اشتباه مغلطه نیستند.

گاهی شخص استدلال‌کننده مغلطه به کار می‌برد، گاهی مخاطبان شخص استدلال‌کننده به هنگام تفسیر حرف‌هایش مغلطه به کار می‌برند و گاهی نیز هردو مورد همزمان اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال،‌ در مغلطه‌ی سریع حرف زدن (Argument by Fast Talking Fallacy)، ممکن است یکی از ویژگی‌های ذاتی شخص استدلال‌کننده سریع حرف زدن باشد، ولی شما (مخاطب حرفش) ممکن است به خاطر تفکر مغلطه‌آمیزتان به این نتیجه برسید که او بسیار باهوش است و اعتمادبه‌نفسش بالاست و بنابراین حرفی که می‌زند باید درست باشد. حالا ممکن است استدلال‌کننده عمداً سریع حریف بزند، چون می‌داند شما زمان کافی برای بررسی درستی یا نادرستی استدلال‌هایش و ارائه‌ی یک ضداستدلال (Counter-argument) ندارید.  در چنین شرایطی استدلال‌کننده ممکن است مرتکب استفاده از تاکتیک‌های مغلطه‌آمیز شده باشد، ولی نه لزوماً تفکر مغلطه‌آمیز. اگر تفکر او معلطه‌آمیز نباشد، حتی استدلالش نیز مغلطه‌آمیز نخواهد بود.

---

درباره‌ی خرد و عقلانیت (On Reason and Rationality)

اگر فرزندی داشته باشید، احتمالاً تجربه‌ی بحث کردن با کسی را که کاملاً بی‌عقل و غیرمنطقی‌ست تجربه کرده‌اید. در بیشتر موارد تلاش والدین برای بحث کردن با بچه از راه عقل و منطق با شکست مواجه می‌شود. آن‌ها مجبور می‌شوند احساسات را پایه‌واساس استدلال‌های خود قرار دهند و سعی کننده با وعده دادن خوراکی خوشمزه و تهدید بچه (بسته به شرایط) او را متقاعد کنند. متاسفانه طرز فکری که پشت چنین رفتاری‌ست، تا بزرگسالی در ذهن بعضی اشخاص باقی می‌ماند. برای همین است که حرف زدن و همکاری کردن با بقیه برای بعضی انسان‌ها دشوار است.

همان‌طور که احتمالاً‌ خودتان حدس زده‌اید، کسانی که غیرمنطقی و کله‌شق هستند، حاضر نیستند یا اصلاً نمی‌توانند قبول کنند که استدلالشان مغلطه‌آمیز است (البته اگر استدلالشان واقعاً مغلطه‌آمیز باشد). در چنین لحظاتی می‌توانید خودتان را تا سطح آن‌ها پایین بیاورید، به احساساتشان متوسل شوید و از سوگیری‌های شناختی‌شان به نفع خود سوءاستفاده کنید. ولی برای این کار باید از استعداد فریبکاری (Manipulation) بالایی برخوردار باشید و اگر نظر من را بپرسید، چنین کاری چندان اخلاقی نیست. راه دیگر این است که تسلیم شوید و بحث را خاتمه دهید، کاری که گاهی خودم هم انجام داده‌ام. اگر امکانش فراهم باشد،‌ می‌توانید به این افراد نشان دهید استدلالشان با اعتقادات و باورهایشان در تناقض است. این استراتژی موردعلاقه‌ی خودم است، چون با این کار نه طرف بحث را تحقیر می‌کنید، نه خودتان را درمانده نشان می‌دهید. یک احتمال هم وجود دارد: در شروع بحث، به طرف بحث توضیح دهید که چرا استدلالشان مغلطه‌آمیز است. بعد از راه مقایسه، نمونه‌ای از آن مغلطه را در بحث فرضی راجع‌به موضوعی متفاوت به کار ببرید. به‌عنوان مثال:

سایمون: ماجرای کشتی نوح یک حادثه‌ی تاریخی واقعی است!

آنا: به نظرت نوح چطور موفق شد آن همه حیوان را از سرتاسر دنیا جمع‌آوری کند؟ چطور ممکن است آن همه حیوان از دستورش سرپیچی نکرده باشند؟

سایمون: خب، حدس من این است که خدا از قدرت مطلقش استفاده کرد تا آن‌ها را نجات دهد. (مغلطه‌ی اَد هاک)

آنا: (به جای این‌که توضیح دهد جمله‌ی سایمون عقلانی و منطقی نیست) پس چرا خدا از قدرت مطلقش برای نجات دادن همه‌ی حیوانات استفاده نکرد؟ چرا فقط یک جفت از هرکدام را نجات داد؟

سایمون: واقعاً نمی‌دانم.

---

جمع‌آوری مغلطه‌ها

وقتی بچه بودم، کارت‌های بیس‌بال جمع‌آوری می‌کردم. حالا که بزرگ شده‌ام،‌ کارم شده مغلطه جمع‌آوری کردن (عجب گیکی هستم!). بعضی از مغلطه‌ها بسیار معروف هستند و بعضی‌هایشان هم بسیار گمنام. بعضی‌هایشان سابقه‌ای دور و دراز دارند و بعضی‌هایشان جدید هستند. بعضی‌هایشان خیلی ساده هستند و بعضی‌هایشان هم خیلی پیچیده. مغلطه‌ها هم مثل اجرام آسمانی دائماً در حال «کشف شدن» هستند و اگر کسی موفق به کشف یک مورد جدید شود، می‌تواند اسمی برایش انتخاب کند. به استثنای ۳۰۰ موردی که طی سال‌ها جمع‌آوری کرده‌ام، در کمال افتخار چند مورد جدید از کشفیات خودم را هم می‌خواهم برای اولین بار به اشتراک بگذارم. مغلطه‌هایی که خودم کشف کرده‌ام با علامت * در کنار اسمشان مشخص شده‌اند و به اندازه‌ی مغلطه‌هایی که ارسطو ازشان صحبت کرد صحت دارند.

من هیچ کلکسیونی را کامل‌تر از کلسیون خودم سراغ ندارم، بنابراین امیدوارم زحمتی که در نوشتن این کتاب کشیدم به بار بنشیند و محتوایش برایتان مفید واقع شود. اگر احساس کردید که باید پول بیشتری برای خرید این کتاب پرداخت می‌کردید، مبلغ اضافه را به آدرس پستی‌ام بفرستید.

---

رندبازی (Being a Smart-Ass)

برای اشاره به مغلطه‌ی طرف بحث دو نگرش کلی وجود دارد. یک راهکار این است که با رعایت ادب و احترام به طرف مقابل توضیح دهید ایراد استدلالش چیست (در این صورت یک امتیاز رندبازی به نفع شما ثبت می‌شود)، ولی به اسم مغلطه اشاره نکنید. راهکار دیگر این است که به طرف بحث بگویید که استدلالش مغلطه‌آمیز است (یک امتیاز رندبازی به نفع شما)، نام مغلطه‌ای را که استفاده کرده بزنید توی صورتش (یک امتیاز رندبازی دیگر)، تاریخچه‌ی مغلطه را برایش شرح دهید (یک امتیاز رندبازی)، بعد شورت طرف را بکشید روی سرش و حرفتان را با این جمله خاتمه دهید: «راستی، این مغلطه معادل لاتین داره. معادل لاتینش هم اینه [معادل لاتین]) (۱۰ امتیاز رندبازی)! البته می‌شود نگاهی مطلق‌گرا نداشت و میانه‌روی کرد. ولی همیشه باید آماده‌ی این باشید که طرف بحث‌تان به مغلطه‌های استدلال‌هایتان اشاره کند. اگه با مغلطه‌ها آشنا باشید، در چنین شرایطی راحت‌تر می‌توانید از خود دفاع کنید.

بهتان توصیه می‌کنم سعی نکنید مغلطه‌هایی را که طرف بحث بهشان اشاره می‌کند تصحیح کنید. در این کتاب خواهید دید که هر مغلطه اسم‌های متعددی دارد و تعاریف متفاوتی برای بعضی‌هایشان ارائه شده است. به استثنای چند مغلطه که از زمان ارسطو تا به امروز در گردش مکالمات و مکاتبات قرار داشته‌اند، بیشتر مغلطه‌ها دائما در حال از نو تعریف شدن هستند و قرار داشتن در این فرایند ممکن است به عوض شدن نام مغلطه یا معنی آن منجر شود. خلاصه‌ی حرفم این است که سعی کنید روی خطای فکری‌ای که به آن متهم شده‌اید تمرکز کنید و از استدلال خودتان دفاع کنید، نه از تعریف یا نام یک مغلطه.

---

ساختار و سبک و سیاق این کتاب

احتمالاً تا حالا باید متوجه شده باشید که من به مقوله‌ی نوشتن و یادگیری به چشم یک جور سرگرمی نگاه می‌کنم. به این حقیقت واقفم که شوخی‌های من ممکن است برای عده‌ای آزاردهنده باشد. این حقیقت ناراحت‌کننده است، ولی باید با آن کنار آمد.

با این‌که اثر پیش‌رو رسماً یک کتاب مرجع است، ولی امیدوارم شما آن را مثل یک رمان بخوانید. از اول تا آخر. گاهی اوقات عباراتی را که احتمال می‌دهم خواننده باهاشان آشنا نباشد، توضیح می‌دهم. بنابراین، اگر مغلطه‌ها را به‌ترتیب بخوانید، عبارات و مفاهیم ناآشنا به‌مرور و بر حسب نیاز برایتان توضیح داده خواهند شد. هدف من از این کار جالب نگه داشتن کتاب است.

شاید در نظرتان تعداد مغلطه‌هایی که قرار است پوشش دهم خیلی زیاد باشد، ولی من نهایت تلاشم را کرده‌ام تا خواندن این کتاب برایتان تجربه‌ای لذت‌بخش و آموزنده باشد. مغلطه‌هایی که به‌ندرت جایی مورد استفاده قرار می‌گیرند، واقعاً مغلطه نیستند یا ارزش یک مدخل جداگانه را ندارند، در انتهای کتاب فهرست شده‌اند و با توضیحی کوتاه سروتهشان هم آمده است.

تلاش‌های زیادی در راستای طبقه‌بندی مغلطه‌ها صورت گرفته و بعضی از این تلاش‌ها شاید درک‌شان را آسان‌تر کنند. ولی تصمیم این بود که مغلطه‌ها را به ترتیب حروف الفبا فهرست کنم، با اسمی که به آن معروف‌اند. برای این کار سه دلیل داشتم:

۱. هیچ طبقه‌بندی رسمی‌ای برای مغلطه‌ها وجود ندارد. حتی بیشتر کسانی که مغلطه‌ها را طبقه‌بندی کرده‌اند، به وجود یک طبقه‌بندی رسمی اعتقاد ندارند.

۲. بیشتر مغلطه‌ها ذاتاً مبهم‌اند، برای همین می‌توان آن‌ها را در طبقه‌بندی‌های متعددی قرار داد.

۳. تمرکز روی طبقه‌بندی‌های ساختگی باعث کمرنگ جلوه داده شدن خود مغلطه‌ها می‌شود.

---

نام مغلطه‌ها

هر مغلطه با رایج‌ترین نامی که برای اشاره به آن مغلطه به کار برده می‌شود شروع می‌شود. پس از آن نوبت معادل لاتین است (اگر چنین معادلی موجود باشد). سپس تمامی نام‌های جایگزینی که برای آن مغلطه به کار برده می‌شوند فهرست می‌کنم. گاهی ممکن است بین نام‌های متفاوت یک مغلطه، تفاوت‌های معنایی و کاربردی جزئی وجود داشته باشد، ولی اگر حس کنم این تفاوت‌ها در حدی نیستند که لازم باشد برای آن نام جایگزین مدخلی جداگانه درست کرد، صرفاً به اشاره‌ی آن به‌عنوان یک نامی جایگزین بسنده می‌کنم. به خاطر داشته باشید که اغلب برای اشاره به مغلطه‌ها از رایج‌ترین نامشان استفاده می‌شود. هدف از فهرست کردن تمامی نام‌های جایگزین این نیست که تک‌تک‌شان را حفظ کنید؛ هدف این است که اگر احیاناً جایی از این اسم جایگزین استفاده شد، بتوانید آن را تشخیص دهید.

---

توضیحات

توضیحات من همه خلاصه‌ومفید هستند. هدف من انتقال اطلاعاتی‌ست که بهتان کمک کند مغلطه را درک کنید. گاهی اوقات ممکن است نظراتی کوتاه از خودم به این توضیحات اضافه کنم.

---

فرم منطقی

برخی مغلطه‌ها، خصوصاً مغلطه‌های صوری، فرم منطقی (Logical Form) دارند، یعنی این مغلطه را می‌توان با استفاده از زبان نمادین نشان داد. هرجا لازم باشد، به فرم‌های منطقی اشاره می‌کنم تا بهتر مغلطه را درک کنید. اگر به نظرم برسد که استفاده از فرم منطقی در درک مغلطه‌های مادی کمک‌تان می‌کند، برای این مغلطه‌ها نیز فرم غیرمنطقی درست خواهم کرد، البته با چاشنی خلاقیت، چون این مغلطه‌ها فرم منطقی شناخته‌شده‌ای ندارند.

---

مثال(ها)

من تمام سعی‌ام را می‌کنم تا مثال‌هایی که می‌آورم، واقع‌گرایانه و ملموس باشند. در واقع بسیاری از مثال‌ها از بحث‌هایی برگرفته شده‌اند که خودم درگیرشان بودم (بدون اشاره به نام واقعی اشخاص). به نظرم استفاده از مثال‌های واقع‌گرایانه به شما کمک می‌کند مغلطه‌هایی را که در موقعیت‌های واقعی مورد استفاده قرار می‌گیرند شناسایی کنید. شاید شخصیت‌های دخیل در مثال‌ها خیلی احمق جلوه کنند، ولی انسان‌های واقعی تا این حد احمق نیستند. گاهی اوقات، بنا بر مقتضیات مغلطه و برای توضیح واضح‌تر آن‌، ممکن است از مثالی افراطی و غیرواقعی استفاده کنم، ولی مثال دوم یا حتی سوم واقع‌گرایانه‌تر خواهند بود.

در بسیاری از مثال‌هایم، به استدلال‌های رایج آفرینش‌گرایان اشاره می‌کنم. آفرینش‌گرا شخصی‌ست که به تفسیر تحت‌اللفظی و واو به واو داستان آفرینش در کتاب مقدس (آدم و حوا، مار سخنگو و…) اعتقاد دارد. آفرینش‌گرای معتقد به جوانی زمین (Young Earth Creationist) کسی‌ست که اعتقاد دارد طبق اشارات کتاب مقدس، زمین ۶۰۰۰ سال عمر دارد. این استدلال‌ها برای کسی که می‌خواهد با مغلطه‌ها آشنا شود، حکم کراک‌کوکایین دارند. البته شاید هم دنیا واقعاً ۶۰۰۰ سال عمر داشته باشد و من، به همراه ۹۷٪ دانشمندان در جهل مرکب به سر می‌بریم. ولی خب هدف این کتاب چیز دیگری‌ست. مغلطه‌ها لزوماً راجع‌به حقیقی بودن یا نبودن یک استدلال نیستند، بلکه با فرم آن سر و کار دارند.

---

‌‌استثنا(ئات)

استدلال‌های مغلطه‌آمیز و تفکر مغلطه‌آمیز عموماً با احتمالات سر و کار دارند و نه با حقایق انکارناپذیر. این استدلال مادی یا  استقرایی را که تقریباً‌ همه آن را مغلطه‌آمیز حساب می‌کنند در نظر بگیرید:

«سیبیل نذار، چون هیتلر هم سیبیل داشت و تو مثل هیتلر می‌شی!»‌

شاید روان‌شناسی پیدا شود که طی پژوهش‌هایش به این نتیجه رسیده باشد که سیبیل، خصوصاُ سیبیل هیتلری، فرد را به انجام نسل‌کشی سوق می‌دهد (خیلی دوست دارم نتایج چنین پژوهشی را ببینم!). از این پژوهش، می‌توان استدلال کرد که این استدلال مغلطه‌آمیز نیست. به‌عبارتی، هم استدلال قوی‌ست و هم تفکری که از آن برای تولید این استدلال استفاده شده منطقی‌ست. تلاش برای نشان دادن مغلطه‌آمیز بودن این استدلال ممکن است خودش هم یک استدلال باشد، استدلالی که کلاً ‌بر پایه‌ی ارائه‌ی مدرک محکمه‌پسندتر و تفکر منطقی‌تر برای تقویت ادعای انجام‌شده بنا شده است.

بعضی استدلال‌ها از ساختار فرمی یا استتنتاجی پیروی می‌کنند و در آن‌ها مغلطه‌های فرمی‌ای به کار می‌رود که مغلطه‌ی عینی (Objective Fallacy) به حساب می‌آیند، یعنی همیشه و در همه‌ی موقعیت‌ها مغلطه‌آمیز هستند. به‌عنوان مثال:

همه‌ی انسان‌ها میرا هستند.

فیل میراست.

بنابراین فیل انسان است.

فیل در واقع یک گوسفند است. چیزی که بیان شد، نمونه‌ای از مغلطه‌ی قیاسی (Syllogistic Fallacy) است و همیشه و در همه‌ی موقعیت‌ها یک مغلطه‌ی قیاسی باقی خواهد ماند. حتی اگر فیل انسان باشد، فرم بیان استدلال مغلطه‌آمیز باقی خواهد ماند. در منطق صوری،‌ اگر مفروضات درست باشند، نتیجه نیز باید درست باشد.

نتیجه‌گیری:‌ هیچ‌گاه اصرار نکنید که استدلال مادی مسلماً مغلطه‌آمیز است. همیشه آماده باشید که از استدلال‌هایتان علیه اتهام مغلطه‌آمیز بودن دفاع کنید.

---

راهنمایی

در سال ۲۰۰۴ من کتابی به نام سالی به‌سوی موفقیت (Year to Success) نوشتم، کتابی که دونالد ترامپ آن را «کتابی الهام‌بخش برای تمام خوانندگانش» توصیف کرد (بله، هرجا لازم باشد، به اسم آدم‌ها هم اشاره می‌کنم!). در این کتاب، توضیح می‌دهم که موفقیت شبیه یک بازی وابسته به شانس است که در آن، برای این‌که حکم شانس به نفع شما تغییر کند، باید دائماً رفتارهایی را که از موفقیت دورتان می‌کنند، با رفتارهایی که به موفقیت نزدیک‌تان می‌کنند جایگزین کنید. هرگاه که موقعیتش پیش بیاید، راهنمایی‌ای راجع‌به مغلطه‌های معرفی‌شده ذکر می‌کنم و این راهنمایی‌ها شما را به موفقیت نزدیک‌تر خواهند کرد. بیشتر این راهنمایی‌ها جدی هستند، ولی بعضی‌هایشان… نه خیلی (فرق بین این دو را خودتان متوجه خواهید شد).

---

دگرگونی(ها)

گاهی دگرگونی‌ها و فرم‌های متفاوتی از مغلطه‌هایی که در فهرست نام‌های جایگزین مغلطه‌ها ذکر شده‌اند وجود دارند، ولی من احساس می‌کنم که تفاوتشان در حدی هست که به توضیح احتیاج داشته باشد. این بخش مختص این توضیح است.

بسیار خب، برویم سر اصل مطلب!

از این پس هر دو روز یک‌بار مغلطه‌ی جدیدی در سایت منتشر خواهد شد. منتظر باشید. 

 

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا

تقریباً سه سالی می‌شود که کانال یوتیوب مارک براون (Mark Brown) در ویدئوهایی کوتاه و آموزنده به بررسی و توصیف جنبه‌های مختلف بازی‌های ویدئویی و مفاهیم مربوط به این حوزه می‌پردازد. ما هم تصمیم گرفتیم محتوای این ویدئوها را با کمی تصرف و تلخیص و منطبق کردن آن با مدیوم نوشتار، به فارسی برگردانیم. این سری مقالات برای کسانی که آرزوی بازی‌ساز شدن را در سر می‌پرورانند، یا صرفاً می‌خواهند بازی‌های ویدئویی را بهتر و عمیق‌تر درک کنند، بسیار مفید خواهد بود. با مجموعه مقالات «جعبه ابزار بازی‌سازان» همراه باشید.

استار فاکس زیرو (Star Fox Zero) بازی‌ای است که ساخته شد تا چیزی را ثابت کند. ساتورو ایواتا (Satoru Iwata)، مدیرعامل نینتندو، طی نشستی با سهامداران در سال ۲۰۱۴، اعلام کرد که گیم‌پد Wii U برای تجربه‌ی بازی‌های چندنفره‌ی دورهمی (Local) عالی است، ولی نینتندو هنوز موفق نشده «تا بازی‌ای به بازار عرضه کند که تجربه‌ی گیم‌پلی بازیکنی را که با گیم‌پد بازی‌های تک‌نفره انجام می‌دهد بهبود بخشد.»

به‌عبارت دیگر، حرف ایواتا این است که نینتندو تا به آن لحظه موفق نشده بود بازی تک‌نفره‌ای بسازد که فقط روی سیستمی با دو صفحه‌ی نمایش مجزا، یعنی صفحه‌ی تلویزیون و گیم‌پد، قابل‌اجرا باشد؛ بازی‌ای که دلیل اصلی عالی بودنش استفاده‌اش از دو صفحه‌ی نمایش باشد.

وظیفه‌ی ساخت چنین بازی‌ای به دپارتمان شیگرو میاموتو (Shigeru Miyamoto) محول شد و نتیجه‌ی تلاش دپارتمان بازی استار فاکس زیرو (Star Fox Zero) بود، بازی‌ای که به‌کلی حول محور گیم‌پد می‌چرخد. یعنی بازی کردن آن بدون گیم‌پد امکان‌پذیر نیست.

حالا سوال اینجاست که آیا این تلاش نتیجه داده است؟ آیا استار فاکس زیرو ثابت می‌کند که می‌توان با محوریت قرار دادن گیم‌پد بازی تکنفره‌ی عالی ساخت، بازی‌ای که فقط روی Wii U قابل‌بازی باشد؟

منتقدان به این سوال جواب منفی دادند. در نقدهای منتشرشده از بازی کنترل آن «گیج‌کننده»‌، «افتضاح»، «بدقلق»، «اعصاب‌خردکن» و «فاجعه‌ای روی دو صفحه‌ی نمایش»‌ توصیف شده است. ولی من می‌خواهم نگاهی دقیق‌تر به بازی بیندازم و ببینم نینتندو و پلاتینوم، سازندگان بازی قصد داشتند چه سیستمی را پیاده کنند، کجاها به موفقیت رسیدند و بله،‌ کجاها شکست خوردند.

به طور کلی کنترل غیرمعمول استار فاکس را می‌توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد: یک جنبه که خوب است و جنبه‌ی دیگر که واویلا!

یکی از جنبه‌های خوب بازی موشن کنترل آن است. قبل از پرداختن به آن، کمی زمینه‌سازی لازم است. در همه‌ی بازی‌های استار فاکس، از استار فاکس SNES گرفته تا استار فاکس کمند (Star Fox Command) روی DS، بازیکن موظف است سفینه‌ی آروینگ (Arwing) را به سمت چپ یا راست هدایت کند. پرتوهای لیزری شلیک‌شده از آروینگ فقط از نوک دماغه‌ی آن شلیک می‌شوند. این شیوه‌ی کنترل کاملاً استاندارد است و با دسته‌ای که دی‌پد (Directional pad یا دسته‌ای که چهار جهت اصلی در آن تعریف شده است) یا آنالوگ استیک داشته باشد، راحت می‌توان بازی را انجام داد. به‌لطف این شیوه‌ی کنترل آرکیدوار بازیکن راحت‌تر می‌تواند با بازی ارتباط برقرار کند، انگار که دارد هریت فضایی (Space Harriet) بازی می‌کند، نه یک شبیه‌ساز مبارزه.

با این وجود، این شیوه‌ی کنترل محدودیت‌هایی هم دارد. این شیوه‌ی کنترل بازیکن را مجبور می‌کند برای شلیک کردن به دشمنان، خود را در معرض پرتوهای لیزری‌شان قرار دهد. برای همین آهنگ گیم‌پلی بازی بسیار پرتنش است و بازیکن دائماً در حال پریدن جلوی دشمن، شلیک چند پرتوی لیزری و جاخالی دادن در برابر پرتوهای لیزری دشمن است. این شیوه‌ی کنترل همچنین بر اهمیت پرتوهای شارژشده نیز می‌افزاید، چون می‌توانید در موقعیتی امن پرتویی شارژ کنید، برای کسری از ثانیه جلوی یکی از دشمنان بجهید تا ردیاب پرتو روی سفینه‌اش قفل شود و سپس آن را شلیک کنید. این مکانیزم اهمیت زیادی دارد، چون استار فاکس زیرو اولین بازی‌ای‌ست که به بازیکن اجازه می‌دهد به طور مستقل هم سفینه‌اش را هدایت کند و هم با سلاحش هدف‌گیری کند. البته حرفم را اصلاح می‌کنم: اولین بازی در سری استار فاکس. چون این مکانیزم پیش‌تر در بازی‌های ریل‌شوتر (Rail-Shooter) مثل کید ایکاروس:‌ انقلاب (Kid Icarus: Uprising) پیاده شده بود. در این بازی بازیکن برای حرکت کردن و هدف‌گیری باید از آنالوگ استیک و استایلوس (Stylus) 3DS استفاده کند. در گناه و مجازات ۲ (Sin and Punishment 2) روی کنسول Wii نیز باید برای حرکت کردن از نانچاک و برای هدف‌گیری از ریموت وی استفاده کنید.

اما در میان شوترهای فضایی، هدایت کردن سفینه با یک آنالوگ استیک و هدف‌گیری با آنالوگ دیگر تقریباً بی‌سابقه است. در رچت و کلنک (Ratchet and Clank) آنالوگ استیک سمت راست نادیده گرفته شده و همان سیستم استار فاکس کلاسیک در آن پیاده شده است.

در مقاله‌ی پیشین توضیح دادم که چرا آنالوگ استیک برای انتقال حرکات ظریف دست مناسب نیست. ور رفتن با یک آنالوگ استیک حین هدایت یک سفینه به سمت بالا و پایین و چپ و راست واقعاً اعصاب‌خردکن است.

احتمالاً به خاطر همین است که نینتندو هدف‌گیری در استار فاکس را به چرخش‌نمای (ژیروسکوپ)‌ گیم‌پد Wii U واگذار کرد، چون چرخش‌نما عملکرد روان‌تر و دقیق‌تری دارد. بازی اسپلاتون (Splatoon) هم کنترلی مشابه دارد، اما در این بازی امکان غیرفعال کردن موشن کنترل و برگشتن به شیوه‌ی سنتی هدف‌گیری با استیک‌های دوتایی وجود ندارد.

در استار فاکس آنالوگ استیک سمت راست به اجرای مانورهای هوایی پیشرفته‌ی با آروینگ اختصاص داده شده است. با فشار دادن آن به سمت بالا آروینگ شتاب می‌گیرد، با فشار دادن آن به سمت پایین آروینگ ترمز می‌کند و جهت چپ و راست هم شعاع پیچیدن آروینگ را تعیین می‌کنند. تا اینجای کار مشکلی وجود ندارد. اما برای چرخش صد و هشتاد درجه، چرخش سریع در هوا و پرتاب بمب نیز باید از آنالوگ استیک سمت راست استفاده کرد، برای همین احتمال زیادی وجود دارد که موقعی که می‌خواهید این کارها را انجام دهید نتوانید  و موقعی که نمی‌خواهید، بر حسب تصادف اتفاق بیفتند.

به نظرم موشن کنترل بازی خوب است و مشکل عمیقی ندارد. من وی ریموت (Wii Remote) و نشانگر آن را ترجیح می‌دم، چون با آن سریع‌تر می‌توان به تمامی نقاط صفحه دسترسی پیدا کرد. غیر از این، لازم نیست وی ریموت را هر پنج ثانیه یک‌بار چک کرد تا از حالت استانداردش خارج نشده باشد. در استار فاکس زیرو یک دکمه به ترمیم کنترل بازی اختصاص داده شده است و این اصلاً خوب نیست!

اما چرخش‌نما قابلیتی دارد که وی ریموت از آن محروم است. این قابلیت هدف‌گیری خارج از کادر صفحه‌ی تلویزیون است! و اینجاست که باید به مبحث… (آه سنگین)… گیم‌پلی دوصفحه‌ای (Dual Screen Gameplay) بپردازیم.

بسیار خب، قضیه از این قرار است: چیزی که روی صفحه‌ی تلویزیون نمایش داده می‌شود، با بازی‌های کلاسیک استار فاکس تفاوت خاصی ندارد. دوربین آروینگ را از پشت دنبال می‌کند و دید گسترده‌ای از محیط اطراف در اختیار بازیکن قرار می‌دهد. صفحه‌ی نمایش گیم‌پد هم محیط داخل سفینه را نشان می‌دهد.

به لطف این سیستم می‌توان دقیق‌تر هدف‌گیری کرد. همچنین می‌توان گیم‌پد را به پهلو، بالا یا زیر چرخاند تا چیزهایی را دید که روی صفحه‌ی تلویزیون نمایش داده نمی‌شوند.

روی کاغذ، این شیوه‌ی کنترل به بازیکن اجازه می‌دهد کارهای خفنی انجام دهد: مثلاً بمباران کردن مقر دشمن که روی صفحه‌ی تلویزیون نمایش داده می‌شود و شلیک لیزر به نقاط ضعف مقر که می‌توان از روی صفحه‌ی نمایش گیم‌پد شناسایی‌شان کرد. لحظاتی این‌چنینی هر از گاهی در استار فاکس زیرو پدید می‌آید. مثلاً نقطه‌ضعف‌ دشمنانی به نام استرایدر (Strider) قسمت زیرین پیکرشان است. بنابراین برای کشتنشان می‌توانید روی صفحه‌ی تلویزیون به زیرشان پرواز کنید و روی صفحه‌ی نمایش گیم‌پد بخش‌های قرمز زیر پیکرشان را هدف بگیرید و به سمتشان لیزر شلیک کنید.

بعضی از باس‌های بازی از دو صفحه‌ی نمایش نهایت استفاده را می‌برند. نمونه‌اش استرایدر مادر (Mother Strider). برای شکست دادن او باید از صفحه‌ی نمایش تلویزیون برای چرخیدن دور این هیولای غول‌پیکر استفاده کنید و با صفحه‌ی نمایش گیم‌پد مفاصل پاهایش را هدف بگیرید و بهشان شلیک کنید. سپس باید با نگاه به صفحه‌ی نمایش تلویزیون بالای سر استرایدر مادر پرواز کنید و به صفحه‌ی نمایش گیم‌پد نگاه کنید تا نقاط ضعفش را هدف بگیرید و بهشان شلیک کنید.

در چنین لحظاتی گیم‌پلی بازی بسیار مفرح می‌شود (البته به شرط این‌که زرت و زورت در حال مردن نباشید!)، ولی این لحظات به‌ندرت در بازی پیش می‌آیند. در واقع مشکل اینجاست که کم پیش می‌آید که مجبور شوید با هدفی آگاهانه و تاکتیکی نگاهتان را بین دو صفحه‌ی نمایش بچرخانید.

بهترین بازی‌های Wii U –یا حداقل بهترین بازی‌های تک‌نفره‌ی Wii U– که از گیم‌پد نهایت استفاده را می‌برند، بازی‌هایی هستند که روی هر صفحه‌ی نمایش، زاویه‌ی دید یا اطلاعاتی متفاوت را به عرصه‌ی نمایش می‌گذارند و انتخاب با شماست که در هر لحظه به کدام صفحه نگاه کنید و جریانات صفحه‌ی دیگر را نادیده بگیرید.

مثلاً در بازی ماجراجویی‌های فضایی ارزان (Affordable Space Adventures) باید روی یک صفحه نیروی درون سفینه را بین بخش‌های مختلف آن تقسیم‌بندی کنید، در حالی‌که در صفحه‌ی دیگر سفینه‌یتان در حال حرکت کردن و تغییر مسیر است. یا در بازی زامبی یو (Zombi U) هروقت بخواهید از کوله‌پشتی‌تان چیزی بردارید یا در آن چیزی جابجا کنید، باید این کار را از روی صفحه‌ی نمایش گیم‌پد انجام دهید و تمام مدت حواستان به صفحه‌ی تلویزیون باشد تا مبادا یک زامبی سرگردان از گوشه‌ای بهتان حمله کند.

در استار فاکس زیرو اوضاع فرق دارد. در این بازی هر دو صفحه‌ی نمایش اغلب یک صحنه‌ی یکسان را نمایش می‌دهند، ولی طرز نمایششان به طور جداگانه مزخرف است. و تازه، دلیل مزخرف بودن صرفاً این نیست که یکی از این صفحه‌نمایش‌ها طولش ۱۵ سانت است، وضوح پایینی دارد و سرتاپایش را گرد و خاک گرفته است.

صفحه‌ی نمایش گیم‌پد نزدیک شدن دشمن را به شما اطلاع می‌دهد، ولی صفحه‌ی نمایش تلویزیون نه. اما بعد صفحه‌ی نمایش تلویزیون به شما نشان می‌دهد که باس گنده‌بک قرار است تا چند ثانیه‌ی دیگر لهتان کند، اما در صفحه‌ی نمایش گیم‌پد خبری نیست. این وسط تکلیف چیست؟ آیا باید در همه حال، همزمان هر دو صفحه‌ی نمایش را زیر نظر داشته باشید؟ مگر خود آقای میاموتو چندتا چشم دارد؟

حالا می‌رسیم به رتیکیول یا شبکه‌ی شطرنجی نامرئی (Reticule) بازی، یکی از عناصری که می‌توان از دست آن زار زار گریست. رتیکیول روی صفحه‌ی تلویزیون عملاً اشتباه عمل می‌کند. به‌عنوان مثال اگر این منبع نور را هدف قرار دهید و به سمتش شلیک کنید، پرتویتان خطا می‌رود!

چون اگر هنگام شلیک به صفحه‌ی گیم‌پد نگاه کنید، خواهید دید که در اصل قسمت دیگری را هدف گرفته‌اید.

شاید سازندگان در دفاع از این اشتباه بگویند که ظرافت‌های زاویه‌ی دید عامل آن شده است، ولی این‌ها همه‌ش بهانه‌ی الکی‌ست. بازی‌های دیگر از چنین مشکلی رنج نمی‌برند. سازندگان بازی را دستی‌دستی قلع‌وقمع کردند تا ثابت کنند گیم‌پد هم به یک دردی می‌خورد. این واقعاً‌ افتضاح است.

هر دو صفحه عمدتاً در حال نمایش صحنه‌ای یکسان هستند، منتها یک صفحه نمی‌گذارد درست نشانه‌گیری کنید و صفحه‌ی دیگر نمی‌گذارد درست ببینید. به‌شخصه در بیشتر موارد در حال دنبال کردن بازی از یکی از این دو صفحه بودم و پشت تصمیمم هیچ فکر یا تاکتیکی وجود نداشت، خصوصاً در قسمت‌های روی ریل (on-rails) که در آن‌ها همه‌چیز جلوی رویتان است و هیچ نیازی به دیدن محیط فراتر از کادر تلویزیون وجود ندارد. حتی در قسمت‌هایی که اشاره کردم هم این تصمیم اجباری نیست. مثلاً شما می‌توانید بدون استفاده از صفحه‌ی نمایش گیم‌پد استرایدرها را بکشید، چون نقاط ضعفشان خیلی درشت است و می‌توانید پرتوهای شارژشده‌یتان را به‌راحتی رویشان قفل کنید.

در بازی حالتی وجود دارد به نام حالت هدف‌گیری (Target Mode). در این حالت، به هنگام نبرد با باس‌ها و بخش‌های خاص دیگر، صفحه‌ی نمایش تلویزیون نمایی جنون‌آمیز و کج‌وکوله از صحنه‌ی پیش‌رو به شما نشان می‌دهد.

حالت هدف‌گیری می‌توانست ایده‌ای خوب باشد، ولی نیست. این حالت به هنگام نبرد تن‌به‌تن هوایی با استارولف (Star Wolf) جواب می‌دهد، چون در چنین مواقعی باید رد دشمن را روی صفحه‌ی تلویزیون دنبال کنید، چرخش‌های سریع و ناگهانی انجام دهید و بعد نگاهتان را به صفحه‌ی نمایش گیم‌پد منتقل کنید تا به کمک آن تعداد زیادی پرتوی لیزری به سمت دشمن شلیک کنید. ولی دور بودن فاصله‌ی دوربین و محدودیت فضای مبارزه در زمینه‌ی جهت‌یابی دست به دست هم داده‌اند تا کار را برای بازیکن دشوار کنند. در مدت زمانی که طول می‌کشد تا بازیکن در ذهنش جغرافی صفحه‌ی نمایش تلویزیون را با صفحه‌ی نمایش گیم‌پد تطبیق دهد، مرده است.

سوال اینجاست که چرا حالت هدف‌گیری چنین وضعی دارد؟

میاموتو می‌گوید:‌ «من می‌خواستم عنصری باحال در بازی پیاده کنم.» شاید حرفی که در ادامه می‌زند عجیب به نظر برسد، ولی او کاملاً‌ جدی‌ست. او می‌گوید: «می‌توان با استفاده از مانورهایی چون چرخش‌های صد و هشتاد درجه و تغییر مسیر ناگهانی و سریع افکت‌های بصری فوق‌العاده‌ای روی صفحه‌ی تلویزیون پدید آورد و مبارزه را به‌کل به صفحه‌ی نمایش گیم‌پد منتقل کرد.» او در ادامه می‌گوید: «به‌لطف این سیستم، کسانی که در حال تماشای بازی‌تان باشند، از تماشای صحنه‌های باحال لذت خواهند برد.» او برای اثبات حرفش دوربین سینمایی بازی‌های مسابقه‌ای را با دوربین داخل خودرو مقایسه می‌کند و اشاره می‌کند که از اولی از دومی به‌مراتب جذاب‌تر است. ادعایش درست یا حداقل قابل‌دفاع است، ولی کسی نمی‌داند چه شد که میاموتو از این استدلال به این نتیجه رسید که بهترین راه‌حل قرار دادن قسمت‌های مهم رانندگی روی یک آی‌پد کلون‌شده‌ی کوچک با وضوح پایین است.

خفن بودن باس‌های بازی‌های شرکت پلاتینوم زبانزد است، چون نگاه کردن بهشان به اندازه‌ی مبارزه کردن باهاشان لذت‌بخش است، ولی «خفن» به نظر رسیدن این باس‌ها هیچ‌گاه به ضرر گیم‌پلی (و میزان قابل‌بازی بودنش) تمام نمی‌شود.

آیا نمی‌شد صفحه‌ی نمایش دوم همان نقشه‌ای باشد که در استار فاکس کمند در DS نمایش داده می‌شد؟ نه خب، نمی‌شد، چون ممکن بود شخص فرضی‌ای که در حال تماشای بازی ماست، حوصله‌اش سر برود!‌

مشکل اینجاست که در استار فاکس زیرو، زیبایی بصری در اولویتی بالاتر از گیم‌پلی قرار دارد. همچنین طراحی بازی، مراحل و دشمنان به‌ندرت شما را ترغیب می‌کند با کنترل منحصربفرد بازی به شکلی خلاقانه تعامل برقرار کنید. ولی همه‌ی این‌ها به‌کنار، بازی به‌کل بدقلق است. این بازی –برای اولین بار در تاریخ سری استار فاکس– از بازیکن انتظار دارد در آن واحد حواسش هم به سفینه باشد، هم به رتیکیول، تازه آن هم در حالی‌که یکی از این کارها را باید با شیوه‌ی کنترل ناآشنا و بی‌سابقه‌ی متکی بر ژیروسکوپ انجام دهد.

غیر از این، بازیکن باید حواسش به دو صفحه‌ی نمایش هم باشد، دو صفحه‌ای که هرکدام اطلاعات و حتی زاویه‌ی دوربین متفاوت نمایش می‌دهند. نینتندو و پلاتینوم هم می‌دانند که چقدر برای بازیکن سخت است که در آن واحد حواسش به چند چیز مختلف باشد. در تمام مصاحبه‌های منتشرشده از سازندگان بازی به این نکته اشاره شده است.

از میاموتو نقل است: «در مراحل اولیه‌ی ساخت بازی تصورمان این بود که نیازی نیست شیوه‌ی هدایت سفینه را به بازیکن توضیح داد. به‌تدریج قلقش دست بازیکنان خواهد آمد.» اما بعداً حالت تمرینی به بازی اضافه شد.

در حالت تمرینی شیوه‌ی کنترل سفینه‌های دیگری که بعداً به بازی اضافه می‌شوند و شاید حتی کنترل کردنشان دشوارتر باشد نیز آموزش داده می‌شود. نمونه‌اش ربات جوجه‌سانی (Chicken Walker) که شیوه‌ی کنترل آن از شیوه‌ی کنترل تانک‌ها در اواسط دهه‌ی نود الگوبرداری شده است.

طبق گفته‌ی یوگو هایاشی (Yugo Hayashi)، یکی از کارکنان نینتندو، دلیل وجود مراحل تمرینی این است که وقتی بالگرد (Gyrowing)،‌ فاتح جاذبه (Gravmaster) یا ربات جوجه‌سان برای بار اول در بازی معرفی می‌شوند، بازیکنان «خیلی گیج نشوند.» عبارت «خیلی گیج نشوند‌» بیشتر شبیه عبارت گلچین‌شده‌ای از نقد پولی‌گون است، نه نقل‌قول سازنده‌ی بازی.

از یوسوکه هاشیموتو (Yusuke Hashimoto)‌، یکی از کارکنان پلاتینوم نقل است:‌ «اعتراضات طرفداران قدیمی استار فاکس ما را نگران کرد، ولی ما اینقدر به کارمان مطمئن بودیم که به خودمان جرئت دادیم از طرفداران بخواهیم به این شیوه‌ی کنترل جدید عادت کنند.»

بله،‌ بازیکنان می‌توانند به آن عادت کنند. من به آن عادت کردم. بازیکنان کارکشته‌ی بازی‌های پلاتینوم نیز به این شیوه‌ی کنترل جدید عادت کردند، چون سیستم امتیازدهی هوشمندانه‌ی بازی را به‌تدریج کشف کردند، سیستمی که به بازیکن اجازه می‌دهد لیزرهای شارژشده و لیزرهای شارژشده‌ای که بعداً باز می‌شوند شلیک کند و با شلیک به ذرات منهدم‌شده‌ی سفینه‌های دشمن امتیاز اضافی دریافت کند.

زالارد۱ (Zallard1)، رکورددار اسپیدران ۱۰۰٪ استارفاکس ۶۴، ویدئوهایی از امتیازهای فوق‌العاده بالایی که کسب کرده روی یوتیوب گذاشته است، اما حدس بزنید که در یکی از توییت‌هایش چه گفته است؟ «ای‌کاش سازندگان گزینه‌های کنترل بیشتری بازی فراهم می‌کردند. بعضی از جنبه‌های کنترل بازی را دوست ندارم، اما هیچ راهی برای تغییرشان وجود ندارد.» زالارد۱ اعتراف کرد که مجبور شد تعدادی از ران‌های رکوردزنی‌اش را نیمه‌کاره رها کند، چون به طور تصادفی با سفینه‌اش دور ۱۸۰ درجه زد یا بمبی ناخواسته انداخت. او در یکی از توییت‌های دیگرش گفت:‌ «زیاد پیش می‌آید که حس کنم سفینه ۱۰۰٪ تحت کنترل من نیست.» و در توییتی دیگر گفت: «شیوه‌ی کنترل بازی بدون هیچ دلیل موجهی گیج‌کننده است. حیف.» اگر زالارد۱ نتواند کنترل بازی را درک کند، از بازیکن‌های عادی چه انتظاری می‌توان داشت؟

در هر صورت من از نینتندو انتظار نداشتم از بازیکنان بخواهد به کنترل بازی‌شان عادت کنند. کنترل بازی‌های نینتندو همیشه بسیار ساده است (گاهی بیش از حد). واقعاً عجیب است که آن‌ها از بازیکن انتظار داشته باشند بعد از ۳۰ دقیقه، یا یک ساعت، یا در دور دوم بازی، به این کنترل عادت کنند. حتی شرکت پلاتینوم، که به ساختن بازی‌های عمیق و پیچیده مشهور است، همیشه بازی‌هایش را طوری طراحی می‌کند که کسانی که برای اولین بار تجربه‌اش می‌کنند، بتوانند از آن لذت ببرند. در بایونتا ۲ (Bayonetta)‌ حالت بازی‌ای وجود دارد که می‌توانید در آن با یک دست بازی کنید.

این نقل‌قول از میاموتو از تمام نقل‌قول‌هایی که تاکنون بهشان اشاره کردیم مایوس‌کننده‌تر است: «به نظرم ما می‌توانیم راهی پیدا کنیم تا این شیوه‌ی کنترل را –به‌عنوان مثال– در بازی‌ای که روی یک صفحه دنبال می‌شود پیاده کنیم، از راه تغییر دائم بین چند زاویه‌ی دید مختلف.»‌

استار فاکس زیرو سعی دارد مشکلی را حل کند که راه‌حل آن مدت‌ها قبل پیدا شده است. مدت‌هاست که بازی‌های شوتر در حال ساخته شدن هستند و در تمام این مدت برای عمل زوم کردن نیازی به صفحه‌ی نمایش دیگری نبوده است. برای زوم کردن کافی‌ست… زوم کرد. حتی استار فاکس ۶۴ زاویه‌ی دوربین داخل کابین داشت، ولی تنها هزینه برای استفاده از آن فشار یک دکمه بود.

تغییر دادن زاویه‌ی دوربین به پهلو یا بالا یا زیر بازیکن هم نیازی به صفحه‌ی نمایش دوم ندارد. برای بررسی این گزینه اجازه دهید از بازی‌ای مثال بزنم به نام… استار فاکس زیرو!‌

در قسمتی از بازی باید از میله‌های لیزری پایین بروید و رباتی را روی سکو بیندازید. در این قسمت برای نگاه کردن به زیر سفینه کافی‌ست دکمه‌ای را فشار دهید.

در آخر سوالی پیش می‌آید: آیا استار فاکس زیرو موفق شد ماموریتش را انجام دهد؟ آیا ثابت کرد که می‌توان با اتکا بر صفحه‌ی نمایش گیم‌پد Wii U بازی ساخت؟ من که اینطور فکر نمی‌کنم. کنترل بازی اینقدر پیچیده است که باید حالت تمرینی را پشت سر بگذارید و یک ساعت بازی کنید تا تازه قلقش دستتان بیاید. بهترین بازیکن‌های جهان هنوز نتوانسته‌اند به آن تسلط پیدا کنند. ولی حتی اگر بتوانید در کنترل بازی استاد شوید، بازی طوری طراحی شده که بابت استفاده‌ی فعالانه از هر دو صفحه‌ی نمایش هیچ پاداشی دریافت نمی‌کنید و بازی هم شما را به این کار تشویق نمی‌کند، مگر در تعدادی از باس‌فایت‌ها و در بخش‌های عجیب ربات‌اندازی‌ای که اصلاً با آهنگ گیم‌پلی آرکید بازی جور نیستند. در واقع نظر من این است که استارفاکس نه‌تنها با کنترلرهای دیگر قابل‌بازی است (البته با کمی تغییرات جزئی)، بلکه شاید در ۹۰٪ موارد بهتر باشد.

روی Wii U بازی‌هایی منتشر شده که ثابت می‌کنند گیم‌پد کنسول از پس خلق تجربه‌های جالب و تکنفره برمی‌آید، اما بر دلایلی نامعلوم این بازی‌ها را خود نینتندو نساخته است. به‌عنوان یکی از طرفداران قدیمی نینتندو، نمی‌دانم آیا باید نگران باشم یا نه.

منبع: مارک براون – یوتیوب

انتشاریافته در:

مجله‌ی اینترنتی دیجی‌کالا